Hasan Elahi. Λίγο παραπέρα κάθε φορά
Λατρεύει τα αινίγµατα, τις προκλήσεις, τις σπαζοκεφαλιές. Δηλώνει µουσουλµάνος κοσµοπολίτης, “υβρίδιο” παραδόσεων και πολιτισµών, όπως άλλωστε ευαγγελίζεται το µέλλον. Ένα µέλλον πολύπλοκο, που απαιτεί, λέει, αυξηµένες ικανότητες αντίληψης και εξελικτικής προσαρµογής και που, ως αντάλλαγµα, µπορεί να µας χαρίσει µέχρι και την αθανασία µέσω της ψηφιακά αποθηκευµένης πληροφορίας. Το δικό του επόµενο βήµα είναι να κοινοποιήσει στο διαδίκτυο την ακολουθία τού DNA του.
26 Οκτωβρίου 2002, Διεθνές Αεροδρόµιο του Ντιτρόιτ.
Πράκτορες του FBI συλλαµβάνουν έναν “µελαψό” που µόλις έφτασε από Άµστερνταµ ως ύποπτο τροµοκράτη. Λάθος αποδεικνύεται ο συναγερµός, ωστόσο τίθεται για µήνες υπό καθεστώς παρακολούθησης και ανακρίνεται τακτικά. Του κάνουν µέχρι ορό αλήθειας – εν τέλει “καθαρίζει”.
Εµπειρία ζωής για τον εκκεντρικό 40χρονο media artist Χασάν Ελαχί, που έκτοτε δηµοσιοποιεί καθηµερινά στο διαδίκτυο την παραµικρή του δραστηριότητα (πού και πότε ταξίδεψε, ψώνισε, έφαγε, κατούρησε κ.λπ.), συνδυάζοντας ψηφιακή τέχνη και πολιτική διαµαρτυρία. Ως αντιστάθµισµα, του αρέσει να “εξαφανίζεται” ενίοτε από προσώπου γης – τις προάλλες έµεινε τέσσερεις µέρες στο αεροδρόµιο της Σιγκαπούρης επί τούτω.
Τι σας έµεινε από την εµπειρία σας µε το FBI;
Ο φόβος, η απειλή. Αναρωτιέµαι, αν δεν ήµουν καλλιτέχνης –και οι καλλιτέχνες, ξέρετε, έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο να βλέπουν τα πράγµατα– τι ανταπόκριση θα είχε η ενστικτώδης αντίδρασή µου να δηµοσιοποιώ στο εξής όλες µου τις κινήσεις στο διαδίκτυο. Ωστόσο, τους λυπόµουν κιόλας τους “διώκτες” µου. Στην πραγµατικότητα, υπάκουαν αναγκαστικά σε ένα τυφλό σύστηµα που ούτε οι ίδιοι εµπιστεύονταν απόλυτα. Κατάλαβαν γρήγορα το λάθος, αλλά έπρεπε να φέρουν εις πέρας όλη τη διαδικασία. Οπότε, προσφέρθηκα να τους βοηθήσω! Έτσι ξεκίνησα το πρότζεκτ trackingtransience.com Ήθελα, κατ' αρχάς, να αποδείξω την αθωότητά µου µέσα από ένα είδος πολιτικής διαµαρτυρίας που θα γινόταν ταυτόχρονα ένα πειραµατικό art project. Αµφιβάλλω, φυσικά, αν θεωρείται τέχνη κάτι τέτοιο σήµερα, εφόσον στο µεταξύ η δηµοσιοποίηση της ιδιωτικής ζωής σταµάτησε να είναι προνόµιο κάποιου τρελαµένου καλλιτέχνη – εκατοµµύρια άνθρωποι εκθέτουν και µοιράζονται, πλέον, τις ζωές τους στα διάφορα κοινωνικά δίκτυα. Όταν η τέχνη γίνεται µια καθηµερινότητα, παραµένει άραγε τέχνη;
Εσείς πώς ορίζετε την τέχνη;
Ως ένα αισθητικό στοίχηµα µε το παρόν, ίσως... Με συναρπάζει, ξέρετε, η τέχνη που σπρώχνει τα όριά της λίγο παραπέρα κάθε φορά. Κάθε τέχνη είναι µοντέρνα και σύγχρονη για την εποχή της. Και πάντα υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να τη δεις και να την ερµηνεύσεις. Αλλιώς, π.χ., θα έβλεπες ένα αναγεννησιακό γλυπτό στον καιρό του, αλλιώς σήµερα. Αλλιώτικα άκουγες ροκ το '60, αλλιώτικα θα το ακούς το 2050. Και σίγουρα βλέπουµε διαφορετικά τη σύγχρονη τέχνη σήµερα από ό,τι σε εκατό, διακόσια χρόνια. Προσωπικά µε κεντρίζουν πολύ ιδέες, δουλειές και παραγωγές που προκαλούν τις απόψεις µου.
Πώς βλέπετε το µέλλον των ψηφιακών τεχνολογιών και ποιο θα είναι, πιστεύετε, το επόµενο µεγάλο εξελικτικό βήµα στο διαδίκτυο;
Πηγαίνετε λίγο πίσω στη ζωή σας – όχι πολύ, µόλις 10-15 χρόνια, ας πούµε. Έχει καµια σχέση µε την τωρινή στο πόσο επηρεάζεται –αλλά και αλληλεπιδρά– µε και από τις νέες τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα; Το µέλλον είναι απλώς απρόβλεπτο! Καλό; Κακό; Άγνωστο, σίγουρα όµως απαιτεί νέους τρόπους ερµηνείας και αξιολόγησης.
Πράγµατι, η τεχνολογία τρέχει µε τα χίλια. Θα την... προλάβουµε;
Κοιτάξτε, εξελικτικά επιτυχηµένο είδος είναι αυτό που καταφέρνει να παρακολουθεί τις αλλαγές, προσαρµόζοντας ανάλογα τις συµπεριφορές του. Οι άνθρωποι είµαστε, νοµίζω, τέτοιο είδος. Ο πατέρας µου, π.χ., ήταν ψηφιακά αναλφάβητος και τώρα στα 65 του ξηµεροβραδιάζεται στο facebook! Πόσοι µπορούµε σήµερα να ζήσουµε δίχως κινητό, laptop κ.λπ.; Η τεχνολογία είναι, πλέον, οργανικό κοµµάτι του εαυτού µας. Το ζήτηµα δεν είναι αν την προλαβαίνουµε, αλλά κατά πόσο οι θεσµοί µας µπορούν να ανταποκριθούν µε τους ίδιους ρυθµούς στις εξελίξεις.
Είναι δύσκολο να είσαι µουσουλµάνος στις ΗΠΑ σήµερα;
Δύσκολο όχι, αλλά σίγουρα συναντάς πολλές προκαταλήψεις. Και είναι, ξέρετε, απογοητευτικό (όχι µόνο για τις ΗΠΑ) να αντιµετωπίζουν έναν µουσουλµάνο ως de facto φανατικό και υποψήφιο τροµοκράτη. Αλλά υπάρχουν πολλών ειδών µουσουλµάνοι, όπως άλλωστε χριστιανοί και εβραίοι. Γιατί, άραγε, δυσκολευόµαστε τόσο να δεχτούµε ότι υπάρχει και κοσµικό Ισλάµ; Ο ακραίος τρόπος που εφαρµόζεται σε χώρες όπως Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αφγανιστάν αφορά πρώτιστα την τοπική κουλτούρα. Προσωπικά είµαι τόσο θρησκευόµενος όσο ένας χριστιανός που πάει εθιµικά στην εκκλησία κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα!
Εκθέτοντας διαρκώς οι ίδιοι τις ζωές µας µέσω των κοινωνικών δικτύων οδηγούµαστε, πιστεύετε, σε περισσότερη δηµοκρατία ή εθιζόµαστε στην παρακολούθηση;
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι ψηφιακές πλατφόρµες και όλα εξαρτώνται από το ποιο δίκτυο συνδέεται µε ποιο. Έχει µια δηµοκρατικότητα να βλέπουµε ο ένας τον άλλο σαν “ανοιχτό βιβλίο” εφόσον συναινούµε. Εκείνος, τώρα, που θέλει να σε παρακολουθήσει, δεν χρειάζεται το Google και τα άλλα κοινωνικά δίκτυα – η ΔΕΗ π.χ. “ξέρει” πότε είσαι σπίτι, πότε βγήκες, τι ώρα κοιµήθηκες από τα φώτα που ανάβεις και σβήνεις. Ο ΟΤΕ, η τράπεζά σου, το σούπερ µάρκετ που πληρώνεις µε πιστωτική “γνωρίζουν” επίσης πολλά για τις κινήσεις σου. Δεν αρκεί να έχεις την πληροφορία. Το πώς τη χρησιµοποιείς µετρά. Οι ψηφιακές µνήµες είναι πλέον τεράστιες, επίσης φτηνές, όλοι µπορούµε να δραπετεύσουµε σε ένα ηλεκτρονικό αρχείο. Υπάρχουν έπειτα οι κρυπτογραφηµένοι κώδικες. Εκθέτω τη ζωή µου καθηµερινά σχεδόν δέκα χρόνια τώρα, όµως πόσα πραγµατικά γνωρίζετε για µένα; Αυτό που εκθέτουµε, ξέρετε, είναι οι µνήµες µας οι οποίες, πλέον, είναι περίπου αδύνατο να ξεχαστούν ή να σβηστούν – µία ακόµη ενδιαφέρουσα πρόκληση για το µέλλον.
Ώστε έτσι τελικά θα πρέπει να εννοήσουµε την αθανασία;
Ακριβώς! Διότι τελικά δεν είµαστε παρά η µνήµη, η πληροφορία. Πριν από 2-3 δεκαετίες η κρυονική υποσχόταν τη διατήρησή µας στο διηνεκές. Τώρα δεν χρειαζόµαστε κάτι τέτοιο, είµαστε και θα είµαστε όλοι εκεί έξω, στο κυβερνοδιάστηµα. Στο facebook βλέπεις ήδη ανθρώπους να “συνδιαλέγονται” κανονικά µε νεκρούς φίλους που τα προφίλ τους παραµένουν ενεργά σαν να µην έφυγαν ποτέ...
Αν µπορούσατε να διαλέξετε, τι θα κρατούσατε από τη Δύση και τι από την Ανατολή;
Πάντα έβλεπα τον εαυτό µου σαν υβρίδιο, άσχετα µε γεωγραφικούς προσδιορισµούς. Στους κοσµοπολίτικους, διαδραστικούς καιρούς µας οι ταυτότητες φτιάχνονται από πλήθος διαφορετικά πολιτιστικά στοιχεία. Στην Αναγέννηση αλλά και στην αρχαιότητα υπήρχαν άνθρωποι που ήταν ταυτόχρονα διανοητές, επιστήµονες, καλλιτέχνες κ.λπ. Νοµίζω ότι στην Πληροφορική Εποχή ξαναβρίσκουµε την υβριδικότητα που χάσαµε στη Βιοµηχανική χάριν της εξιδείκευσης. Και χαίροµαι πολύ γι' αυτό.
Γεννήθηκε στο Μπανγκλαντές, αλλά µεγάλωσε στη Νέα Υόρκη. Ασχολήθηκε από νωρίς µε την ψηφιακή τέχνη και τα νέα µέσα, εστιάζοντας στην αλληλεπίδραση και τα όρια ανάµεσα σε προσωπική και δηµόσια σφαίρα. Διδάσκει τέχνη και ψηφιακή κουλτούρα στο Πανεπιστήµιο του Μέριλαντ, ενώ συνεργάζεται και µε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύµατα εντός και εκτός ΗΠΑ. Αντικοµφορµιστής, φουτουριστής, έχει δώσει διαλέξεις στην Tate Modern, το Einstein Forum και τον Αµερικανικό Σύνδεσµο Τεχνητής Νοηµοσύνης και έχει εκθέσει έργα του στο Κέντρο Ποµπιντού, το Μουσείο Ερµιτάζ, την Μπιενάλε της Βενετίας, την Documenta τού Κάσελ, το Φεστιβάλ Sundance. Απέσπασε πολλές διακρίσεις και φιλοξενήθηκε σε πρωτοκλασάτα ΜΜΕ, όπως New York Times, CBS, Fox, Al Jazeera, Forbes, Wired.
