Σε µια κοινωνία που µέχρι πρότινος κυριαρχούσε η απάθεια ένα νέο είδος doers εξαπλώνεται µαζικά. Οι διαδηλωτές. Το ΤΙΜΕ τους ανακήρυξε πρόσωπο της χρονιάς. Ο Δρ Γιάννης Θεοχάρης ερευνά κατά πόσο τα social media µπορούν να αλλάξουν την πολιτική και κοινωνική µας συµπεριφορά εστιάζοντας σε κινηµάτα, όπως οι αγανακτισµένοι στην Ελλάδα, οι indignados στην Ισπανία, το Occupy Wall Street. 

Ποιες είναι οι διαφορές και ποιες οι οµοιότητες της χρήση των social media από τα πρόσφατα κινήµατα διαµαρτυρίας ανά τον κόσµο;

Στην έρευνά µας κάναµε µία σύγκριση χρήσης του twitter για την οργάνωση και κινητοποίηση του κόσµου σε τρία διαφορετικά κινήµατα: στο Occupy Wall Str, στους αγανακτισµένους της Ελλάδας και στους Indignados της Ισπανίας. Μετά από  ποιοτική ανάλυση των tweets, αυτό που διαπιστώσαµε είναι ότι τα τρία αυτά κινήµατα έδρασαν µε  κοινά αιτήµατα που αφορούσαν τη διαφθορά, την απληστία των τραπεζιτών, τη λιτότητα. Ωστόσο ο τρόπος µε τον οποίο χρησιµοποίησαν το twitter ως µέσο πολιτικής επικοινωνίας αλλά και ως µέσο οργάνωσης διαδηλώσεων ήταν πολύ διαφορετικός στις τρεις χώρες. Για παράδειγµα ενώ στην Αµερική ο κόσµος χρησιµοποιούσε το twitter ως µέσο συζήτησης, στην Ελλάδα µέσω του twitter διατυπωνόταν περισσότερο ένας µονόλογος και λιγότερο ένας διάλογος. Δηλαδή ο κόσµος είχε λιγότερη όρεξη να ακούσει τι είχαν να πουν οι άλλοι και αισθανόταν πιο άνετα στο να εκφράσει αποκλειστικά τη δική του άποψή του. 

Έχετε κάνει κάτι παρόµοιο και µε άλλα κινήµατα;

Στο διδακτορικό µου έκανα µια έρευνα πάνω στο κίνηµα των φοιτητών στην Αγγλία το 2010 και την αντίδραση τους στην επερχόµενη ψήφιση του νοµοσχεδίου που θα διπλασίαζε τα δίδακτρα στα πανεπιστήµια. Αυτό ήταν ένα κατεξοχήν social media κίνηµα καθώς οι φοιτητές από κάθε γωνία της χώρας έφτιαξαν µικρές συλλογικές δράσεις τις οποίες δικτύωσαν µέσω του internet µε ένα πολύ πρωτοποριακό τρόπο. Έτσι κατάφεραν όχι µόνο να χτίσουν συλλογικότητες εξ αποστάσεως αλλά και να διεξάγουν µία διαµαρτυρία η οποία κατέβασε πάρα πολύ κόσµο στο δρόµο και είχε ένα µακροπρόθεσµο αποτέλεσµα: δηµιουργήθηκαν µικρές οµάδες εργασίας από τις οποίες συγκροτήθηκαν άλλου είδους εθελοντικές πρωτοβουλίες π.χ. σχετικά µε φοιτητές που δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα.

Τα νέα κινήµατα φοβούµενα ίσως το καπέλωµα µοιάζουν να αρνούνται να ξεπηδήσουν από αυτά ηγέτες.

Ένα πολύ ενδιαφέρον κοινό χαρακτηριστικό των κινηµάτων στην Αγγλία, την Αµερική, την Ισπανία, αλλά και την Ελλάδα είναι όντως ότι δεν ήθελαν να έχουν αρχηγούς. Γεγονός που δείχνει καταρχάς ότι ο κόσµος αυτός είναι αποξενωµένος από το πολιτικό σύστηµα. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα µέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν σε τέτοιου είδους κινήµατα να διατηρήσουν αυτού του είδους τη δοµή και στο internet. Δηλαδή το twitter αφού κάνει ένα crowd sourcing των απόψεων είναι από µόνο του ένας ρυθµιστικός παράγοντας και δεν αφήνει νέους ηγέτες να ξεπεταχτούν µέσα από το κίνηµα. Τελικά αυτό που βρήκα στην έρευνα µου, σχετικά µε τις διαδηλώσεις των φοιτητών στην Αγγλία, ήταν ότι οι περισσότεροι χρήστες που ενδιαφέρονται για ένα κίνηµα τείνουν να συγκεντρώνονται γύρω από τα high-centers, δηλαδή τους πολύ διάσηµους twitters, οι οποίοι µοιάζει να έχουν το µεγαλύτερο impact. 

Στην περίπτωση των αγανακτισµένων ποιοι ήταν αυτοί;

Δεν  µπορώ να απαντήσω µε ακρίβεια καθώς δεν έχουµε κάνει τέτοια έρευνα, αλλά αν έπρεπε να µαντέψω θα έλεγα ότι ήταν κυρίως οι bloggers. Στην Ελλάδα έχουµε µια πολύ ενεργή κοινότητα bloggers. Χαρακτηριστική ήταν η ενεργοποίηση τους το καλοκαίρι του 2008, όταν έλαβαν χώρα οι µεγάλες φωτιές, προσπαθώντας να κινητοποιήσουν κόσµο. Θεωρώ λοιπόν ότι οι ίδιοι οι πολιτικά ενεργοποιηµένοι bloggers έπαιξαν το ρόλο των high-centers.

Έχεις κατά νου διάσηµους σε διάφορα κινήµατα ανά τον κόσµο που έπαιξαν αυτό το ρόλο;

Μία ενδιαφέρουσα περίπτωση ήταν ο οργανισµός invisible children ο οποίος έγινε γνωστός εξαιτίας ένα βίντεο που έκανε σχετικά µε τον δικτάτορα Kony το οποίο έγινε viral σε χρόνο ρεκόρ και µέσω αυτού κατάφεραν να πείσουν κόσµο να δωρίσει ρούχα, χρήµατα κλπ. Πρόκειται για το περίφηµο Kony 2012. Σε αυτό το πλαίσιο,  µία από τις στρατηγικές της οµάδας invisible children, ήταν να έρθουν σε επαφή και να αξιοποιήσουν δηµοφιλή πρόσωπα, όπως η Oprah Winfrey, ο Justin Bieber κ.ά., οι οποίοι είναι και διάσηµοι twitters, ώστε µε ένα µόνο re-tweet να διαχυθούν οι πληροφορίες για το κίνηµα τους σε εκατοµµύρια κόσµο. Μετά από αυτό, πολύς κόσµος, ο οποίος δεν ήξερε καν ποιος είναι ο Kony, έκανε δωρεές.

Ασχολείσαι καθόλου µε το κοινωνικό κεφάλαιο στην Ελλάδα και πώς συγκροτείται;

Μέρος της έρευνας µου είναι το κοινωνικό κεφάλαιο όχι µόνο στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά γενικότερα στην Ευρώπη και στην Αµερική. Πρόκειται για ένα concept το οποίο ξεκίνησε από την Αµερική το 1960, και το οποίο αναβίωσε ο αµερικάνος πολιτικός επιστήµονας, ο Robert Putman [ http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_D._Putnam ]. Αν και δεν είναι κάτι καινούργιο, στην Ελλάδα µας είναι άγνωστο, γιατί τα κοινωνικά χαρακτηριστικά που κρύβονται πίσω του είναι η συνεργασία, η εµπιστοσύνη, η αλληλεγγύη. Χαρακτηριστικά τα οποία δυστυχώς δεν υπήρχαν εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα.

Για τη συγκρότηση του κοινωνικού κεφαλαίου στην Ελλάδα έχει παίξει ρόλο η κρίση;

Μία πολύ γρήγορη µατιά στις εθελοντικές δράσεις που «τρέχουν» γύρω µας σε καιρό κρίσης, δείχνει ότι έχει αρχίσει να δηµιουργείται κάποιο είδος κοινωνίας των πολιτών. Δεν είµαι σίγουρος αν αυτοί οι οποίοι κινητοποιούνται προέρχονται από όλα τα στρώµατα της κοινωνίας. Για παράδειγµα στις αρχές του 20ου αιώνα ο πολιτικός ακτιβισµός αποτελούσε πρακτική των χαµηλότερων τάξεων. Μετά το 1960, αυτό έγινε χαρακτηριστικό της µεσαίας τάξης, µορφωµένων ανθρώπων που ζούσαν µε περισσότερη οικονοµική ασφάλεια. 

Ποιο είναι το µήνυµα που θέλεις να περάσεις µέσω της οµιλία σου στο TEDxAthens;

Πιστεύω ότι τα social media αποτελούν ένα πρόσφορο ψηφιακό έδαφος για τη δηµιουργία του κοινωνικού κεφαλαίου. Αυτό χρειάζεται χρόνο, αλλά ακριβώς επειδή τα social media χρησιµοποιούνται από πάρα πολύ κόσµο είναι ένας ψηφιακός τόπος που επιτρέπει την οργάνωση δραστηριοτήτων συµµετοχής στα κοινά. Δεν θα γεννήσουν τα social media αυτά τα κινήµατα, αλλά µπορούν να γίνουν µία πλατφόρµα πάνω στην οποία θα δηµιουργηθούν σχέσεις συνεργασίας, εµπιστοσύνης, αλληλεγγύης,οι οποίες µετά µπορούν να µεταφερθούν στη δηµόσια σφαίρα. Αυτό θεωρώ ότι είναι  αναγκαίο σε αυτή τη φάση για τη χώρα, καθώς πολύ αξιόπιστες ευρωπαϊκές έρευνες δείχνουν ότι στην Ελλάδα έχουµε µεγάλο πρόβληµα εµπιστοσύνης στους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσµούς. Τα social media δεν είναι γιατρειά, αλλά είναι ένα µέσο, το οποίο σε αντίθεση µε την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, ο κόσµος έχει αρχίσει να το εµπιστεύεται αρκετά. 

Δείτε εδώ το video της συνέντευξης του Γιάννη Θεοχάρη με ακόμα περισσότερο υλικό