Empathy είναι η κεντρική έννοια στη φιλοσοφία του κυρίου Roman Krzaric. Σύμφωνα με τον κ. Μπαμπινιώτη «η λέξη εμπάθεια σήμαινε αρχικά «το έντονο πάθος» για να εξελιχθεί στη σημασία «κακότητα, προκατειλημμένη αρνητική ή εχθρική στάση». Η λέξη ελήφθη από την Αγγλική ως empathy για να δηλώσει «τη συμμετοχή στο πάθος, σ’ αυτό που παθαίνει κάποιος και υποφέρει, στη δυστυχία τού άλλου μέχρι πλήρους ταυτίσεως» και, τελικά, «τη συμπάθεια, τη συμπόνια». Έφτασε δηλ. να δηλώνει το ακριβώς αντίθετο της ελληνικής λέξης εμπάθεια!» Η ομάδα του TEDxAthens είχε τη φαεινή ιδέα ο Roman Krzaric να ανοίξει με την ομιλία του τη φετινή εκδήλωση. Δικαίως νομίζω. Όσο για μένα ήταν η πρώτη συνέντευξη που έπαιρνα μετά τη συνάντηση μου με τον Δαλάι Λάμα. Διαβάστε και πείτε μου μετά αν είναι τυχαίο ή όχι…
Πρόσφατα ο βρετανικός Observer σε ανακήρυξε εξέχοντα «Lifestyle philosopher”. Ποιος είναι λοιπόν ο τρόπος ζωής για τον οποίο μιλάς;
Φιλόσοφος του lifestyle δεν είναι όρος που δημιούργησα εγώ αλλά οι δημοσιογράφοι. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να ανακαλύψω διαφορετικές προσεγγίσεις της «τέχνης της ζωής» οι οποίες μπορούν να φέρουν κοινωνική αλλαγή. Και πιστεύω ότι αυτά τα δύο βρίσκονται στην ενσυναίσθηση.
Γιατί η ενσυναίσθηση, δηλαδή η τέχνη του να μπαίνεις στα παπούτσια του άλλου και να βλέπεις τον κόσμο με τα δικά του μάτια, είναι κάτι που μας κάνει καλό. Μας κάνει να νοιαζόμαστε για τον άλλον, αλλά είναι επίσης καλό γιατί δημιουργεί τους κοινωνικούς δεσμούς που όλοι επιθυμούμε. Η ενσυναίσθηση αν εφαρμοστεί στην καθημερινότητά μας προσφέρει προσωπική ευχαρίστηση και παράλληλα αλλαγή του κόσμου. Είναι πηγή κοινωνικής αλλαγής. Αν κοιτάξεις στην ιστορία, η ικανότητα να μπορείς να δεις τον κόσμο με τα μάτια του άλλου είναι ο τρόπος που μας κάνει να ξεπερνάμε τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα. Συνήθως βλέπουμε κάποιον και αμέσως βγάζουμε συμπεράσματα. Αυτό γίνεται σε μαζικό βαθμό. Τον 18ο αιώνα υπήρξε ένα μαζικό κίνημα ενάντια στην σκλαβιά στην Βρετανία. Οι υποστηρικτές του προσπάθησαν να κάνουν τους Βρετανούς να καταλάβουν, πως είναι να είσαι σκλάβος. Πρώην σκλάβοι που μιλούσαν δημόσια, τύπωσαν αφίσες που έδειχναν πόσοι σκλάβοι χωράνε σε ένα πλοίο και όλο αυτό οδήγησε τελικά στο πρώτο κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.Χρειαζόμαστε ένα μαζικό κίνημα για την ενσυναίσθηση σήμερα ώστε να ξεπεράσουμε τους κοινωνικούς διαχωρισμούς μεταξύ πλουσίων και φτωχών, μεταξύ ανθρώπων με διαφορετικές θρησκείες ή διαφορετική προέλευση, μεταξύ των Παλαιστινίων και των Ισραηλινών.
Ήδη υπάρχουν άνθρωποι που το κάνουν αυτό. Για παράδειγμα στη Μέση Ανατολή υπάρχει ο οργανισμός «The Parents Circle» ο οποίος έχει δημιουργηθεί από οικογένειες που έχουν χάσει μέλη τους στην εμπόλεμη διένεξη. Προσπαθούν να δημιουργήσουν τη συμφιλίωση φέρνοντας σε επαφή τους Ισραηλινούς με τους Παλαιστίνιους. Έχουν κάνει απίθανα πράγματα, όπως το “Hello Peace Telephone Line”, μια δωρεάν τηλεφωνική γραμμή όπου ένας Ισραηλινός μπορεί να μιλήσει με έναν εντελώς άγνωστο Παλαιστίνιο. Στα πέντα χρόνια λειτουργίας της έχουν γίνει περισσότερες από ένα εκατομμύριο κλήσεις. Με τέτοιες δράσεις μπορούμε να διευρύνουμε την ενσυναίσθηση ώστε να έχει αποτέλεσμα στην κοινωνία μας.
Συνήθως αυτές δεν είναι οι ιστορίες που κάνουν πρωτοσέλιδο τα ΜΜΕ. Όμως τα κοινωνικά δίκτυα ίσως είναι ένας πιο προνομιακός χώρος για να ανθίσει ένα τέτοιο κίνημα. Υπάρχει πρόσφορο έδαφος στην εποχή μας για την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης;
Πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία έξυπνα. Ζούμε μια μοναδική στιγμή στην ιστορία αυτήν την στιγμή. Δύο κόμμα επτά δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο ενώ υπάρχουν περισσότερα κινητά τηλέφωνα στην υποσαχάρια Αφρική από ότι στην Ευρώπη. Η προοπτική να δημιουργήσεις επαφή με άγνωστους από άλλες κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες είναι τεράστια. Κατά κάποιο τρόπο το είδαμε να λειτουργεί στο «Occupy movement» ή στην Αραβική άνοιξη. Ξέρουμε ότι μπορεί κάποιος να φωτογραφήσει μια γυναίκα στην Τεχεράνη και μέσα σε μερικές ώρες να την γνωρίζει όλος ο κόσμος και να είναι στους δρόμους να διαμαρτύρεται. Γνωρίζουμε ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να διασπείρουν δυνατά συναισθήματα όπως ο θυμός ή η ενσυναίσθηση. Aπό την άλλη τα περισσότερα κοινωνικά δίκτυα έχουν σχεδιαστεί με σκοπό την γρήγορη ανταλλαγή πληροφορίας και όχι την οικεία ενσυναίσθηση. O πραγματικός κίνδυνος είναι ότι δημιουργούμε επιπόλαιες σχέσεις όπου ο αριθμός των κοινωνικών επαφών μετράει περισσότερο από την ποιότητα τους. Αν το καλοσκεφτούμε τα κοινωνικά δίκτυα είναι πλατφόρμες που σε φέρνουν σε επαφή με ανθρώπους που τους μοιάζεις, έχετε κοινά ενδιαφέροντα, κοινό γούστο στην μουσική. Πιστεύω ότι μιας νέας γενιάς κοινωνικά δίκτυα που θα μας έφερναν σε επαφή με αγνώστους, με διαφορετικούς ανθρώπους από εμάς θα βοηθούσαν πολύ την ενσυναίσθηση. Αυτό είναι πολύ εφικτό, απλά πρέπει να φτιάξουμε περισσότερες πλατφόρμες και εφαρμογές. Σκεφτείτε κάτι σαν το «chat-roulette». Aυτό το ξεκίνησε ένα ρώσος έφηβος και η ιδέα ήταν ότι όλοι μπορούν να συμμετάσχουν αρκεί να έχουν μία webcam. Μπαίνεις λοιπόν στη σελίδα και μπορείς να δεις το σπίτι κάποιου στην Σαγκάη ή την κουζίνα κάποιου άλλου στην Μινεσότα και να μιλήσεις μαζί τους. Πώς χρησιμοποιήθηκε τελικά το Chat-roulette; Κατά μέσο όρο κάθε δύο δευτερόλεπτα οι χρήστες πήγαιναν στον επόμενο χρήστη χωρίς να συζητήσουν. Το χειρότερο είναι ότι η συγκεκριμένη σελίδα είναι γεμάτη πορνογραφικό περιεχόμενο από τους χρήστες ή ανθρώπους που επιτίθενται φραστικά σε άλλους. Γενικότερα βγήκε η χειρότερη εικόνα της ανθρώπινης φύσης εκεί μέσα. Ενώ αυτή η τεχνολογία είναι απίστευτη. Θα μπορούσαμε να έρθουμε σε επαφή με παιδιά στο Θιβέτ ή με φύλαρχους Tuareg και να συζητήσουμε. Έχουμε τη δυνατότητα με τη χρήση της τεχνολογίας να κάνουμε την επανάσταση της ενσυναίσθησης.
Τι ακριβώς κάνει η οργάνωση «school of life» της οποίας είσαι ιδρυτικό μέλος;
Η ιδέα του «school of life» βασίζεται στο πρόβλημα που έχουν τα σύγχρονα σχολεία. Δε σου διδάσκουν την τέχνη της ζωής. Πηγαίνεις στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο και ενώ μαθαίνεις ένα σωρό πράγματα, δεν μαθαίνεις πως να αντιμετωπίζεις βασικά προβλήματα της συναισθηματικής σου ζωής ή ακόμα και της επαγγελματικής σου σταδιοδρομίας. Για παράδειγμα πώς να βρεις μία δουλειά που να σε γεμίζει. Ή ακόμα πως διαχειρίζεσαι ζητήματα όπως ο θάνατος ή πώς να είσαι δημιουργικός ή τέλος πώς να αλλάξεις την πορεία της ζωής σου. Αυτή η γνώση υπάρχει στην ψυχολογία, την ιστορία, την λογοτεχνία. Το «school of life» δημιουργήθηκε για να γίνει ένα νέου είδους πανεπιστημίου με μαθήματα για την καθημερινή μας ζωή. Κάτι σαν την ακαδημία του Πλάτωνα στην αρχαία Ελλάδα όπου δεν μάθαινες απλά γεωμετρία αλλά για τη φιλία, την ηθική και γενικότερα την τέχνη της ζωής. Σε αυτά τα ζητήματα πρέπει να επικεντρωθούμε στην σύγχρονη παιδεία. Είναι λυπηρό που δεν έχουμε ιδέα γύρω από αυτά.
Πώς το πετυχαίνετε αυτό στο “school of life”;
Μου πήρε δύο χρόνια για να σχεδιάσω το μάθημα «πώς να βρεις μία δουλειά που σε γεμίζει». Χρειάστηκαν πολλές συναντήσεις και συζητήσεις με φιλοσόφους και συγγραφείς ώστε να δημιουργήσουμε το ανάλογο «εκπαιδευτικό» υλικό και να ανοίξουμε το «school of life» το 2009. Από τότε έχουμε χιλιάδες ανθρώπους που ενδιαφέρθηκαν από τη Μ. Βρετανία μέχρι τη Βραζιλία, την Αυστραλία, την Νότιο Κορέα και τις ΗΠΑ. Ανοίξαμε στο Λονδίνο αλλά είπαμε ότι θα είμαστε όπου οι άνθρωποι ενδιαφέρονται. Σχεδόν αμέσως λάβαμε email που μας ρωτούσαν αν μπορούν να ανοίξουν το «school of life» στο Άμστερνταμ. Αυτό έγινε γιατί ζούμε μια κρίση σε ότι αφορά στην τέχνη της ζωής. Ο κόσμος αλλάζει γρηγορότερα από όσο μπορούμε να προσαρμοστούμε. Σκέψου πως κάνουμε φίλους online. Αυτό είναι εντελώς καινούργιο. Έχουμε νέες προσδοκίες από τη δουλειά μας, ζούμε περισσότερο από ποτέ και αυτό δημιουργεί το ερώτημα για το πώς θα ζούμε τα τελευταία χρόνια της ζωής μας. Επίσης έχει υπάρξει μια αντίδραση απέναντι στην υπερκατανάλωση ως λύση για καλύτερη ζωή. Πλέον ξέρουμε ότι ο πλούτος δεν σε κάνει πάντα πιο ευτυχισμένο. Οι άνθρωποι ψάχνουν εναλλακτικές. Υπάρχει μια αύξηση στα κινήματα που απαιτούν απλούστερο τρόπο ζωής. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αναζητούν τρόπους να ζήσουν μία καλύτερη και πιο ουσιαστική ζωή. Το school of life είναι ίσως μία απάντηση σε αυτήν την ανάγκη ή επιθυμία.
Πως μπορείς να διδάξεις την τέχνη της ζωής;
Καλή ερώτηση! Πώς μπορείς να διδάξεις την ενσυναίσθηση λοιπόν; Στο school of life προτρέπω τον κόσμο να είναι περίεργος και να ενδιαφέρεται για τους αγνώστους. Γενικά έχουμε χάσει την περιέργεια που είχαμε σαν παιδιά. Θα μπορούσαμε να έχουμε μια συζήτηση με έναν ξένο μια φορά την εβδομάδα, όχι να μιλάμε για τον καιρό αλλά για θέματα που έχουν ουσία όπως η αγάπη ή ο θάνατος. Η ενσυναίσθηση είναι μία ικανότητα, σαν να κάνεις ποδήλατο, πρέπει να την καλλιεργείς. Αν είσαι σταθερά επικεντρωμένος στα συναισθήματα μου και τις ανάγκες μου, ενδιαφέρεσαι για εμένα και άρα είναι πιο πιθανό να δράσεις για εμένα.
Επίσης κάνω μαθήματα για τα διαφορετικά είδη αγάπης. Στην αρχαία Ελλάδα υπάρχουν πολλές λέξεις για να την εκφράσεις. Έρωτας ή φιλία ή αγάπη. Ενώ στα αγγλικά μόνο η λέξη «love» χρησιμοποιείται για τα πάντα. Από ένα email «Lots of love», μέχρι τον σύντροφό σου σε ένα ρομαντικό δείπνο. Μπορείς να μάθεις πολλά για την αγάπη από τους Έλληνες φιλόσοφους. Εξηγούσα τα διαφορετικά είδη της αγάπης σε μερικούς δεκατετράχρονους μαθητές, και έμειναν έκθαμβοι, γιατί μπόρεσαν να αντιληφθούν τη διάφορά μιας πραγματικής φιλίας από μια φιλία στο Facebook.
Είναι δύσκολο να διδάξεις την τέχνη της ζωής, πιστεύω ότι γίνεται κυρίως με τρεις τρόπους. Ο πρώτος είναι μέσα από λογοτεχνικά βιβλία ή ταινίες. Αυτό λειτουργεί για πολλούς ανθρώπους. Ο δεύτερος είναι μέσα από συζητήσεις. Ο τρίτος είναι εμπειρικός γιατί η εμπειρία πάντα μας αλλάζει. Πας στην Ινδία για έξι εβδομάδες και βλέπεις τον κόσμο διαφορετικά, δεν το ξεχνάς ποτέ.
Το School of Life δεν μπορεί να σου δώσει όλα αυτά αλλά τουλάχιστον σου δίνει τη δυνατότητα της συζήτησης και της σοφίας που βγαίνει από αυτήν.
Τι πραγματεύονται τα βιβλία που έχετε γράψει;
Ξέρεις, τα περισσότερα «βιβλία αυτοβοήθειας» βασίζονται σε μία «εύκολη» ψυχολογία και φιλοσοφία. Το “The wonderbox, curious histories of how to live” μιλάει για το τι μπορούμε να διδαχθούμε από την ιστορία ώστε να μας βοηθήσει. Για παράδειγμα από τους αρχαίους Έλληνες για την αγάπη, από την Αναγέννηση για τον θάνατο, και πως επαναπροσδιορίσαμε την οικογενειακή ζωή μετά την βιομηχανική επανάσταση. Βουτάει στο παρελθόν ώστε να δει τι μας περιμένει στο μέλλον.
Το άλλο βιβλίο που έγραψα πρόσφατα είναι το «How to find a fulfilling work» και μιλάει για το πώς θα μπορέσεις να οδηγήσεις την επαγγελματική ζωή σου σε νέες κατευθύνσεις, ακόμα και σε περίοδο ύφεσης.
Πιστεύεις ότι η θρησκεία βοηθά τους ανθρώπους να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση;
Πιστεύω ότι η απόλυτη πλατφόρμα καλλιέργειας της ενσυναίσθησης είναι η τέχνη της συζήτησης, ειδικότερα με κάποιον άγνωστο. Οι άνθρωποι λατρεύουν να ταξιδεύουν σε διάφορα μέρη. Όμως το πιο ενδιαφέρον ταξίδι είναι στην ζωή κάποιου άλλου. Τα πραγματικά μνημεία είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία, να σκεφτούμε την ενσυναίσθηση σαν ένα μεγάλο περιπετειώδες ταξίδι, σαν να είμαστε ανθρωπολόγοι που ανακαλύπτουμε τους αγνώστους που περνούν από μπροστά μας καθημερινά. Αυτόν που μας πουλάει ψωμί ή εκείνον που καθαρίζει το γραφείο μας. Αυτοί οι άνθρωποι κρατούν τη σοφία της ζωής μας και ανακαλύπτοντάς τους επεκτείνουμε την ενσυναισθηματική μας φαντασία. Οι σκέψεις στο μυαλό των γύρω μας είναι το μεγάλο σκοτάδι που μας περικυκλώνει. Η συζήτηση με αυτούς μας βοηθά να μπούμε με σε αυτό το σκοτάδι. Πιστεύω πως πρέπει να γίνουμε περίεργοι στο να καταλάβουμε ποιοι είναι οι άλλοι. Έτσι με μία συζήτηση κάθε φορά μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο μας.
Είστε θρήσκος;
Όχι, θα έλεγα ότι είμαι ουμανιστής. Οι άνθρωποι ψάχνουν να βρουν απαντήσεις γιατί η θρησκεία έχει σταματήσει πλέον να τους καλύπτει. Γι αυτό υπάρχουν άνθρωποι που ενδιαφέρονται για το “School of Life” και τα βιβλιοπωλεία είναι γεμάτα με βιβλία αυτοβοήθειας. Η Βίβλος δεν έχει πολλές πληροφορίες για το πώς θα βρεις την αγάπη στην εποχή του Facebook και του Twitter, οπότε πρέπει να βρούμε άλλες πηγές.
Ποιες είναι οι προσδοκίες σας για το πώς θα είναι ο κόσμος σε δέκα χρόνια από τώρα;
Αμφιβάλλω αν θα είναι τόσο όμορφος όσο θα ήθελα. Πρέπει να κάνουμε την επανάσταση της φαντασίας και να μπούμε στα παπούτσια των μελλοντικών γενεών. Το θεωρώ κρίσιμο ειδικά τώρα με την οικολογική κρίση που βιώνουμε. Αν δεν φανταστούμε πως θα είναι ο κόσμος στο μέλλον θα τον καταστρέψουμε.
Από την άλλη προσπαθώ να διατηρήσω τις ελπίδες μου ζωντανές γιατί η ιστορία έχει δείξει ότι οι μεγάλες αλλαγές έρχονται σε περιόδους κρίσης. Η κρίση αυτή δημιούργησε τουλάχιστον μία κοινωνική κίνηση που ακόμα δεν έχει αγγίξει τα οικολογικά θέματα. Αλλά θα γίνει και αυτό. Προς το παρόν είμαστε σαν μία αυτοκρατορία που πεθαίνει και τις τελευταίες μας στιγμές τρώμε το καλύτερο φαγητό και καταναλώνουμε όσο περισσότερο μπορούμε. Όπως συνέβη στην Αυστρο-Ουγγρική αυτοκρατορία και μετά ακολούθησε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.
Ποια τρία βιβλία θα μας πρότεινες να διαβάσουμε; Ή θεωρείς ότι προτείνουν κάποιες σκέψεις κοντά στις δικές σου;
Το “Down and out in Paris and London” του George Orwell μιλάει για την περίοδο της ζωής του που ντυνόταν σαν ιερόδουλη ή σαν ζητιάνος και περιφερόταν στους δρόμους του ανατολικού Λονδίνου την δεκαετία του 20. Είναι ένα βιβλίο που μιλάει για το πώς είναι να μπαίνεις στα παπούτσια του άλλου. Το άλλο βιβλίο το “Walden” του Henry David Thoreau. Γράφτηκε το 1850 περίπου και μιλάει για έναν άνδρα που έζησε δύο χρόνια σε μια καλύβα που έφτιαξε μόνος του στο δάσος και νομίζω ότι ορίζει τον απλό τρόπο ζωής. Ο David Thoreau λέει πως κάποιος είναι πλούσιος αν έχει πολλά πράγματα τα οποία μπορεί να αφήσει, και πιστεύω πως αυτό είναι ένα μεγάλο κομμάτι της DIY κουλτούρας και έναν νέο τρόπο ζωής που πρέπει να υιοθετήσουμε. Το τρίτο βιβλίο που θα πρότεινα θα ήταν μία οποιαδήποτε βιογραφία του Leon Tolstoy. Πάντα πάλευε να βρει το νόημα της ζωής, να ξεφύγει από την προνομιακή κοινωνική και οικονομική θέση του και να βάλει τα πιστεύω του σε πράξη. Πολύ συχνά αποτύγχανε και για αυτό μου αρέσει. Η ζωή του είναι γεμάτη αντιθέσεις. Παρότι πέθανε σε ένα μεγάλο σπίτι γεμάτο υπηρέτες πάντα προσπαθούσε να μείνει πιστός στις αντιλήψεις του. Το να προσπαθείς να γεφυρώσεις το κενό μεταξύ όσων κάνεις και όσων πιστεύεις είναι η μεγάλη πρόκληση στην τέχνη της ζωής.
Με ένα πολύ πρακτικό τρόπο, ποια πράγματα θα μπορούσαμε να κάνουμε ώστε να βελτιώσουμε την ενσυναίσθησή μας;
Το πρώτο θα ήταν μία συζήτηση με έναν άγνωστο μια φορά την εβδομάδα. Δευτερευόντως πάρτε τηλέφωνο κάποιον που δεν συμπαθείτε και μιλήστε προσπαθώντας να καταλάβετε την δική του ματιά. Θα το κάνω πιο εύκολο, δείτε μια ταινία για το πώς ζει μια γυναίκα στην Τεχεράνη ή κάποιος σε αναπηρικό καροτσάκι. Τον Ιανουάριο θα δημιουργήσω ένα website που λέγεται “empathylibrary.org” και θα είναι η πρώτη ψηφιακή βιβλιοθήκη για την ενσυναίσθηση. Παράλληλα θα φέρνει σε επαφή ανθρώπους από όλο τον κόσμο οι οποίοι αντιλαμβάνονται ότι η ενσυναίσθηση είναι ένας τρόπος για μια καλύτερη ζωή.
