Δρ Νίκος Μαυρίδης. WE robots
«Σε βλέπω λίγο κουρασµένη, ξενύχτισες ώς αργά χτες», είπε το ροµπότ. Όχι σε κάποια ταινία επιστηµονικής φαντασίας, αλλά στο εργαστήριο ενός από τους πιο προωθηµένους ερευνητές της τεχνητής νοηµοσύνης. Ο δρ Νίκος Μαυρίδης κατασκευάζει τους συνοµιλητές του µέλλοντός µας.
Όταν τα άλλα παιδάκια διάβαζαν Μπλεκ, Ζαγκόρ και Κάπτεν Αµέρικα, εκείνος είχε ήρωα τον Κύρο Γρανάζη. Μεγαλώνοντας καταπιάστηκε όχι µε τα ντεµοντέ, πλέον, γρανάζια αλλά µε bytes, data και τσιπάκια – εντέλει σκάρωσε σκεπτόµενα ροµπότ! Πρωτοπόρος στη µελέτη ευφυών συστηµάτων, πολυταξιδεµένος, πολυγραφότατος, µετρά ήδη µια λαµπρή καριέρα στις ΗΠΑ αρχικά και τώρα πια στα Εµιράτα. Κουβεντιάζεις µαζί του και “ξεφεύγεις” συνειδητοποιώντας πόσο έχει προχωρήσει η έρευνα στην τεχνητή νοηµοσύνη, η οποία, επί πλέον, δεν νοείται πια χώρια από την ανθρώπινη – το µέλλον ανθρώπων και µηχανών προδιαγράφεται κοινό, πολύ λιγότερο φοβικό και απείρως πιο συνεργατικό από το κινηµατογραφικό “Matrix”. Ξεχάστε, επίσης, τις ρέπλικες τού “Blade Runner” και τον Σβαρτσενέγκερ στο “Terminator” – δεν χρειάζεται καν να κατασκευάσουµε “κλώνους” µισούς βιολογικούς, µισούς µηχανικούς. Αρκούν, λέει, πολλές ταυτόχρονες, στιγµιαίες συνδέσεις από όπου θα προκύπτει κάθε φορά µια ευρύτερη –και ευφυέστερη– οντότητα, ικανή να λύσει δύσκολα επιστηµονικά προβλήµατα, αλλά και να πυροδοτήσει γεγονότα σαν την Αραβική Άνοιξη! “Νέφη” ανθρώπων και υπολογιστών, ψηφιακά παγόνια, κοµπιούτερ µε αυτογνωσία, άνθρωποι και µηχανές που θα συµβιώνουν “επιχειρώντας από κοινού τη συλλογική αυτοπραγµάτωση”... Όχι, δεν είναι επιστηµονική φαντασία αλλά το µέλλον στην επόµενη στροφή. Φύσει οπτιµιστής, ο δρ Μαυρίδης προειδοποιεί, ωστόσο, ότι η ραγδαία εξέλιξη της ροµποτικής πιθανόν να προκαλέσει τους νόµους και τα ήθη µας. Αλλά αυτό είναι ένα πρόβληµα για τους ανθρώπους, όχι για τις µηχανές.
Πού βρισκόµαστε σήµερα µε την υπόθεση της τεχνητής νοηµοσύνης;
Ο κλάδος ξεκίνησε τη δεκαετία του '50 και οι εφαρµογές σήµερα είναι τέτοιες ώστε απορροφά επενδύσεις 3 δισ. δολαρίων και µάλιστα σε πολύ πρακτικά ζητήµατα. Ένα πρώτο ερώτηµα είναι το πού θα φτάσουµε, ένα δεύτερο είναι αν θα πρέπει να διαχωρίζουµε την τεχνητή νοηµοσύνη από την ανθρώπινη. Το πολύ ενδιαφέρον ζήτηµα είναι πώς θα τις συνδυάσουµε, αποκοµίζοντας έτσι κάτι παραπάνω από ό,τι θα έκαναν ξεχωριστά οι άνθρωποι ή οι µηχανές.
Πού υπερτερούµε εµείς και πού οι µηχανές;
Οι µηχανές τα πάνε καλύτερα, π.χ., στους µαθηµατικούς υπολογισµούς, την αποµνηµόνευση, το σκάκι. Εµείς υπερτερούµε στη διερευνητική µάθηση, την κριτική σκέψη και, βέβαια, στις κινητικές ικανότητες. Το µέλλον βρίσκεται, πιστεύω, στη σύζευξη ανθρώπινης και τεχνητής νοηµοσύνης – αυτό πιστεύουν και στο ΜΙΤ. Ένας άλλος ερευνητικός άξονας είναι η σύνδεση ατοµικής και συλλογικής νοηµοσύνης – είτε αφορά ανθρώπους, είτε µηχανές, είτε και τα δύο. Μιλάµε για µια σχέση συµβίωσης και συνεργίας µε πολλά αµοιβαία οφέλη.
Ώστε αύριο θα συζούµε µε ρέπλικες, cyborgs και βιονικούς ανθρώπους;
Στο σινεµά, ίσως! Στην πραγµατικότητα η σύνδεση ανθρώπων - µηχανών δεν είναι απαραίτητο να είναι βιολογική. Χάρη στα ολοένα ταχύτερα µέσα που διαθέτουµε, θα µπορούµε να δανειζόµαστε 10'' π.χ. από τις αντιληπτικές δυνατότητες ενός ανθρώπου ή ενός κοµπιούτερ και να τις ενσωµατώσουµε σε ένα ευρύτερο σύστηµα από εκατοντάδες υπολογιστές, δηµιουργώντας µια ευφυή οντότητα. Ένα κλασικό παράδειγµα είναι το πείραµα που έκανε το 2009 η DARPA στις ΗΠΑ – άφησαν δέκα κόκκινα µπαλόνια σε άγνωστα σηµεία, ζητώντας από διάφορες ερευνητικές οµάδες να εφαρµόσουν το βέλτιστο δυνατό σύστηµα, ώστε να τα βρουν το συντοµότερο. “Νικήτρια” ήταν µια οµάδα του MIT Medialab που κατάφερε να φτιάξει ένα τέτοιο κινητοποιώντας χιλιάδες µηχανές (κάµερες, υπολογιστές), αλλά και ανθρώπους, γυρεύοντας λίγα µόλις δευτερόλεπτα από το χρόνο τους. Φανταστείτε εκατοµµύρια µικροσκοπικά µάτια κολληµένα στην ανοιγµένη ουρά ενός παγονιού. Δεν χρειαζόµαστε, λοιπόν, καν µια διαρκή σύνδεση ανθρώπου και µηχανής, µας αρκούν διαστήµατα 10'', 20'', 50'' το πολύ! Κάτι αντίστοιχο συνέβη, όσο κι αν σας παραξενέψει, στην Αραβική Άνοιξη: χιλιάδες άνθρωποι συντονίστηκαν µέσω των κοινωνικών δικτύων παίρνοντας βίντεο και φωτογραφίες, ανεβάζοντας ειδήσεις κ.λπ., στοιχεία που αν συνδύαζε κάποιος θα είχε µια σφαιρική εικόνα τού τι συνέβαινε.
Πώς θα ονοµάζατε αυτήν την οντότητα;
Κοινωνικό διαλογικό ροµπότ. Διαλογικό γιατί έρχεται σε διάδραση µε χιλιάδες κόσµο και κοινωνικό γιατί ταυτόχρονα αποκτά πλήθος επαφές, διακινώντας πληροφορία. Ένα πρόβληµα, ξέρετε, είναι οι µακροπρόθεσµες σχέσεις ανθρώπου - ροµπότ. Όλες οι έρευνες έδειξαν ότι αν τοποθετήσεις ένα ροµπότ σε ανθρώπινο περιβάλλον για µεγάλο χρονικό διάστηµα, οι άνθρωποι αρχικά ενθουσιάζονται, γρήγορα όµως το βαριούνται και σταµατούν να “συνδιαλέγονται” µαζί του. Η πρόκληση είναι να αντιστρέψουµε αυτήν την κατάσταση, να διατηρήσουµε το ενδιαφέρον ζωντανό. Κι αυτό θα γίνει αν βρούµε κάτι που να µπορούν να µοιράζονται άνθρωποι και µηχανές. Αυτό προσπαθήσαµε να κάνουµε µε τα facebots, τα ροµπότ που συνεργάζονται µε το facebook. Δηµιουργήσαµε κοινές µνήµες, ώστε το ροµπότ να θυµάται τις προηγούµενες επαφές που είχε µε ανθρώπους που συνάντησε, καθώς επίσης να διατηρεί κοινούς φίλους.
Τους βρήκατε, δηλαδή, κοινά ενδιαφέροντα...
Ακριβώς. Και, συνδέοντάς τα στο facebook, απέκτησαν επίσης τις συλλογικές µνήµες της οµάδας που ανήκουν. Έτσι το ροµπότ θυµόταν πράγµατα και καταστάσεις, ρωτούσε γι' αυτά, κουτσοµπόλευε κ.λπ., κάνοντας έτσι το διάλογο µαζί του πολύ πιο ελκυστικό. Το πώς εφαρµόστηκε αυτό το βλέπετε στην πράξη, εφόσον έχετε τέτοιο προφίλ!
Θα µπορούσαν τα ροµπότ να αποκτήσουν κάποτε συνείδηση, να αισθανθούν, ακόµα και να αγαπήσουν;
Σηκώνουν πολλή συζήτηση όλα αυτά... Είναι πολύ δύσκολο να βρούµε ένα αντικειµενικό κριτήριο για το κατά πόσο ένα άλλο ον –άνθρωπος ζώο, φυτό, µηχανή κ.λπ.– έχει συνειδητότητα. Μόνο για την προσωπική, τη δική µας, είµαστε απολύτως βέβαιοι. Για το τι ακριβώς σηµαίνει συνείδηση, ας πούµε, υπάρχουν τουλάχιστον πέντε επίσηµες εκδοχές. Πιθανόν τα ροµπότ να διαθέτουν ήδη συνείδηση, απλώς διαφορετική από τη δική µας. Δεν µπορούµε να µιλήσουµε καθαρά επιστηµονικά για όλα αυτά, εκείνη όµως η ιδιότητα που ένα ροµπότ πράγµατι µπορεί να αποκτήσει είναι η αυτογνωσία. Να έχει, δηλαδή, στις αναπαραστάσεις του µια φυσική εικόνα της δικής του ύπαρξης ή να µπορεί να αλλάζει στοιχεία της συµπεριφοράς του ανακαλώντας πρότερες εµπειρίες. Στην κατεύθυνση αυτήν ήταν και το ροµπότ Ripley που φτιάξαµε στο ΜΙΤ το 2006.
Κάνετε συχνά λόγο για ένα “νέφος υπολογιστών”...
Ναι, στην πραγµατικότητα πρόκειται για ένα νέφος ανθρώπων και υπολογιστών που θα συνεργάζονται, δηµιουργώντας τις ευρύτερες ευφυείς οντότητες που προανέφερα, βοηθώντας έτσι στη συλλογική αυτοπραγµάτωση. Μία ελεύθερη αγορά αυτόµατης νοηµοσύνης, όπου δεν χρειάζεται καν πια να κατέχεις έναν υπολογιστή – µπορείς κάλλιστα να τον νοικιάζεις.
Είστε πάντα τόσο αισιόδοξος;
Συνήθως, ναι! Δεν µου αρέσει, ξέρετε, να κάνω τον προφήτη, ζούµε άλλωστε σε µια διαρκώς µεταβαλλόµενη πραγµατικότητα. Δεν παραγνωρίζω, επίσης, τα προβλήµατα που θα προκύψουν αν αύριο τα ροµπότ αποτελέσουν αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινότητάς µας όσον αφορά ζητήµατα ηθικής τάξης, ασφάλειας και προσωπικών δεδοµένων. Αυτή, όµως, είναι και η πρόκληση. Για τους ανθρώπους, όχι για τις µηχανές.
Πόσο πραγµατικά ελεύθερη, δηλαδή µη κατευθυνόµενη, είναι η επιστηµονική έρευνα στις ΗΠΑ;
Απολύτως, νοµίζω. Γι' αυτό άλλωστε προσελκύει τόσους νέους επιστήµονες, διδάσκοντες και διδασκόµενους. Το τι προτεραιότητες, τώρα, δίνονται στην έρευνα από την εκάστοτε πολιτική αρχή είναι ένα άλλο θέµα. Η προεδρία Μπους, π.χ., είχε εστιάσει σε θέµατα άµυνας και εξοπλισµών. Υπήρχε κι ο “µπαµπούλας” των θρησκόληπτων σε τοµείς όπως η έρευνα βλαστοκυττάρων. Αυτά δεν συµβαίνουν πια. Μπορεί επίσης κάποιος επιστήµονας να δηλώσει εγγράφως πως δεν θέλει να χρησιµοποιηθεί η έρευνά του για µη ηθικούς σκοπούς.
Ζείτε πλέον και εργάζεστε στα Εµιράτα, όπου φτιάξατε ένα ανθρωποειδές ροµπότ, τον Αβικέννα ή Ιµπν Σίνα. Πώς είναι εκεί οι συνθήκες; Τι ανταπόκριση είχατε;
Οι εργασιακές συνθήκες είναι άριστες, ήταν άλλωστε προϋπόθεση για να πάω. Ο Αβικέννας, τώρα, είναι ένα πρότζεκτ που έκανα στο Εργαστήριο Ροµποτικής που διευθύνω, για λόγους κυρίως εκπαιδευτικούς. Το όνοµα του µεγάλου φιλόσοφου του Μεσαίωνα που συγκέρασε ελληνική, περσική και αραβική παράδοση επιλέχθηκε ώστε να αντιπροσωπεύει µια µορφή συµβολική και οικεία στην περιοχή. Τον κυκλοφορούσαµε µε τους φοιτητές σε εκθέσεις, εµπορικά κέντρα κ.λπ. και µας υποδέχονταν µε ενθουσιασµό, ειδικά στις ανεπτυγµένες χώρες της Αραβικής Χερσονήσου. Εκτός από την εκπαίδευση, ένα τέτοιο ροµπότ µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην ψυχαγωγία, αλλά και ως διαφηµιστής ή πωλητής.
Θα σας ενδιέφερε να εργαστείτε στην Ελλάδα;
Θα ήταν µεγάλη µου χαρά. Αυτό, βέβαια, εξαρτάται αφ' ενός από τα πράγµατα που κάνω και αφ' ετέρου από τη γενικότερη κατάσταση. Συνεργάζοµαι όµως ήδη µε ελληνικά πανεπιστήµια και φοιτητές, τόσο από την Ελλάδα όσο κι από τη διασπορά. Αρκετοί συµπατριώτες µας, ξέρετε, ζουν πια κι εδώ, στα Εµιράτα.
Το επίπεδο σπουδών στη χώρα µας πώς το κρίνετε;
Κοιτάξτε, υπάρχουν σίγουρα πολλών ειδών προβλήµατα στα ελληνικά πανεπιστήµια, υπάρχει όµως και θαυµάσιο ανθρώπινο δυναµικό. Φρονώ ότι είναι, αναλογικά, από τα πλέον αξιόλογα, ειδικά στον τοµέα µου. Γενικά µιλώντας, θα έλεγα ότι συναντάµε µια ευρύτατη γκάµα διαβάθµισης, που ξεκινά από πολύ χαµηλά και φτάνει πολύ ψηλά. Οι ικανότητες, βέβαια, δεν µας λείπουν. Απόδειξη το πόσοι Έλληνες διακρίνονται στο εξωτερικό όταν βρεθούν σε ένα περιβάλλον που τους βοηθά να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους.
Η συµβουλή σας σε έναν νέο επιστήµονα;
Να έχει στόχο, υποµονή και επιµονή. Να ξέρει να ονειρεύεται, αλλά να είναι ταυτόχρονα προσγειωµένος. Τα χέρια του να δείχνουν ψηλά στον ουρανό, στα αστέρια και τα πόδια του να πατούν γερά είναι στη γη.
Θεσσαλονικιός την καταγωγή, σπούδασε ηλεκτρολόγος-µηχανικός Η/Υ στο ΑΠΘ, έκανε µάστερ στο UCLA και διδακτορικό στο ΜΙΤ, όπου και εργάστηκε επί πενταετία. Από το 2007 διδάσκει Ευφυή Συστήµατα και Επιστήµη των Υπολογιστών στο Άµπου Ντάµπι (Εµιράτα), διευθύνοντας ταυτόχρονα το πρώτο Εργαστήριο Ροµποτικής στον αραβικό κόσµο. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε πολλά πανεπιστήµια, ηµερίδες και συνέδρια σε Ασία, Ευρώπη και Αµερική, έχει συγγράψει πλήθος άρθρα και επιστηµονικά πονήµατα, έχει εµφανιστεί στο BBC και το AFP. Τον έχουν τιµήσει, µεταξύ άλλων, η Microsoft και το Ίδρυµα Ωνάση.
Ευχαριστούμε τον κ. Μαυρίδη για την παραχώρηση των φωτογραφιών από το εργαστήριό του
