Πόσο εύκολο είναι, ειδικά για δύο γυναίκες, µια δηµοσιογράφο και µία φωτογράφο να οργώσουν τα χωριά των µουσουλµάνων στη Δ. Θράκη και να καταπιαστούν µε ένα τόσο «ευαίσθητο εθνικά» ζήτηµα που όλοι κρύβουν κάτω από το χαλάκι; Με αφορµή την έκθεση τους «Θράκη, Τόσο κοντά, τόσο µακριά, Ο µουσουλµανικός της κόσµος» στο µουσείο Μπενάκη και το φωτογραφικό-δηµοσιογραφικό λεύκωµα που εκδώσανε , η Πέπη Λουλακάκη και η Έλενα Μοσχίδη µας εξιστορούν το συναρπαστικό οδοιπορικό τους εκεί από όπου τα νέα δε φτάνουν σχεδόν ποτέ…
Της Πέπης Λουλακάκη/ www.pepiloulakaki.com
Η έκθεση της Θράκης στο Μουσείο Μπενάκη έρχεται να σφραγίσει
ένα οδοιπορικό δυόµιση χρόνων στη περιοχή των µειονοτήτων (Τουρκογενών, Ποµάκων,
Ροµά και Σουδανών).
Φωτογράφισα τους ανθρώπους και τις συνήθειες τους φτάνοντας µέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα κάτω από αντίξοες πολλές φορές καιρικές συνθήκες. Η δυσκολία του εγχειρήµατος ήταν να κερδηθεί η εµπιστοσύνη τους µε πολύ πίστη και επιµονή. Είχε προηγηθεί µεγάλη προεργασία αλλά αυτό που µετρούσε περισσότερο ήταν η επιτόπια έρευνα και η προσωπική επαφή µε τους κατοίκους της. Έχοντας βρεθεί στην περιοχή παλαιότερα είχα βιώσει πόσο παραµεληµένοι και ξεκοµµένοι από την υπόλοιπη Ελλάδα ένιωθαν αυτοί οι άνθρωποι. Ταυτόχρονα είχα εντυπωσιαστεί από την οµορφιά του τοπίου, την άγρια φύση, τα ποτάµια, τις ιαµατικές πηγές. Σκεφτόµουν ότι κάποια µέρα θα ξαναγύριζα για να τους γνωρίσω καλύτερα όχι µόνο εγώ αλλά φωτογραφίζοντάς τους να καταφέρω να τους γνωρίσω και στους υπόλοιπους Έλληνες που οι περισσότεροι έχουν άγνοια για τον τρόπο ζωής, τα πιστεύω, τις δυσκολίες, τα όνειρά τους.
Απέφυγα να εστιάσω στο φολκλόρ. Έτσι αφήνοντας στην άκρη τον εντυπωσιασµό του χρώµατος επέλεξα οι φωτογραφίες να είναι ασπρόµαυρες. Έχω εστιάσει πολύ στα βλέµµατα των ανθρώπων της µειονότητας γιατί θέλω να δείξω την διάθεση τους για επικοινωνία. Η Δυτική Θράκη έχει τεράστιο πολυπολιτισµικό πλούτο. Τα αρχέγονα πανηγύρια τους όπως το έθιµο της πάλης, η γιορτή της Άνοιξης, οι θρησκευτικές τους εκδηλώσεις, οι καθηµερινές τους συνήθειες καταγράφονται µέσα στο φακό και αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι όσο περνά ο καιρός τόσο πιο φιλόξενοι είναι και πιο καλοδεχούµενες νιώθουµε µαζί µε τη δηµοσιογράφο Έλενα Μοσχίδη, καθώς τους ακούµε να µας µιλάνε για όλα όσα τους απασχολούν. Για πρώτη φορά διαπιστώνουµε ότι οι γυναίκες προσεύχονται µόνες τους στο σπίτι ή όλες µαζί καθώς δεν συνηθίζεται να πηγαίνουν στο τζαµί µαζί µε τους άντρες. Μου επιτρέπουν να τις φωτογραφίσω. Το καλοκαίρι στην παραλία το σκηνικό δεν είναι καθόλου συνηθισµένο. Έχω την εντύπωση ότι βρίσκοµαι σε κάποια παραλία της Ανατολής. Οι γυναίκες βουτάνε στο νερό µε τα ρούχα ή µε το µαγιό χασεµά που τις καλύπτει από το κεφάλι µέχρι τους αστραγάλους. Τις φωτογραφίζω και πάλι όπως επίσης τους νέους στα νυχτέρια τους και τη διασκέδασή τους καθώς φλερτάρουν µεταξύ τους. Γυναίκες χειραφατηµένες στις πόλεις αλλά και ανθρώπους του µόχθου στα χωριά. Που πολλές φορές είναι ερηµωµένα από άντρες καθώς έχουν µεταναστεύσει σε εποχικές δουλειές στο εξωτερικό. Επαγγέλµατα που χάνονται, όπως του σαµαρά και του κουταλά, µερικούς από τους τελευταίους τεχνίτες στα χωριά των Ποµάκων.
Οι µεγαλύτεροι καταυλισµοί των Ροµά στην Ελλάδα µας υποδέχονται χωρίς πολλές συστάσεις. Οι Σουδανοί εκπλήσσονται καθώς µας βλέπουν αλλά η έκπληξη είναι αµοιβαία καθώς στα χωριά τους στον κάµπο της Ξάνθης έχεις την εντύπωση ότι διακτινίστηκες ξαφνικά στην Αφρική. Οι γυναίκες τους κρύβονται, δεν θέλουν να φωτογραφηθούν µήπως και τους κλέψω την ψυχή. Πολύµηνη άδεια από το Υπουργείο Παιδείας έδωσε την δυνατότητα να µπούµε στα ιεροσπουδαστήρια και να γνωρίσουµε τους µαθητές και τους δασκάλους που πασχίζουν όσο τους είναι δυνατόν να µορφώσουν αυτά τα παιδιά που δυσκολεύονται µε την ελληνική γλώσσα αλλά που τους είναι τόσο απαραίτητη για την ενσωµάτωσή τους µε τους χριστιανούς. Η εκπαίδευση είναι ίσως το πιο σηµαντικό ζήτηµα της µειονότητας αυτή τη στιγµή. Μία έκφραση που µου έχει µείνει είναι αυτή του δικηγόρου και µουσικού Χαλίλ του µουσουλµανικού συγκροτήµατος Βαλκανατόλια. «Όταν ταξιδεύουµε έξω από τη χώρα, µας θεωρούν Έλληνες ενώ όταν ταξιδεύουµε στην Ελλάδα µας θεωρούν Τούρκους. Είµαστε Έλληνες πολίτες, αγαπάµε τον τόπο µας.»
Αυτόν τον τόπο που περιµένει τον κάθε Έλληνα να τον γνωρίσει καλύτερα. ‘Αλλωστε η γνώση είναι και η απάντηση στην κάθε προκατάληψη και φέρνει τους πολιτισµούς κοντά όσο µακριά κι αν βρίσκονται.
Θράκη Τόσο κοντά, τόσο µακριά / Ο µουσουλµανικός κόσµος της
Φωτογραφική Έκθεση της Πέπης Λουλακάκη, µε κείµενα της δηµοσιογράφου Έλενας Μοσχίδη. Κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη Κουµπάρη 1 & Βας. Σοφίας, Κολωνάκι. Μέχρι 12 Μαΐου
Αναµφίβολα κάτω από τον ουρανό της Θράκης υπάρχουν σύννεφα που σκιάζουν µόνιµα τα άστρα…
Της Ελένης Μοσχίδη
Ξεκινήσαµε µε αφετηρίατο Γενί τζαµί στην Κοµοτηνή. Συµπτωµατικά την πρώτη µέρα της έρευνας µας βρήκαµε εκεί τον άνθρωπο που θα «ξεκλείδωνε» την πόρτα των µειονοτικών. Το ένστικτο και η πείρα µέτρησαν για να πάει καλά η έρευνα. Οι δυσκολίες µας ήταν περισσότερο βιοποριστικές, εφόσον ξεκινήσαµε µε δική µας πρωτοβουλία για να έρθει πολύ αργότερα κάποια στοιχειώδη στήριξη. Για δύο χρόνια ταξιδεύαµε διαρκώς στη Θράκη µε όλη τη ταλαιπωρία ενός χαµηλού προϋπολογισµού για τις αποστολές, ενώ παράλληλα, συνεργαζόµασταν µε τα περιοδικά σε διεθνή θέµατα που σήµαινε περισσότερα δηµοσιογραφικά ταξίδια.
Οι δυσκολίες µας σε σχέση µε τους µουσουλµάνους ήταν ο χρόνος που χρειαστήκαµε για να κερδίσουµε την εµπιστοσύνη τους, κάτι που ήταν αναµενόµενο. Στα πρώτα τρία- τέσσερα ταξίδια οι µουσουλµάνοι µας αντιµετώπισαν µε καχυποψία και επιφυλακτικότητα. Είµαστε πράκτορες; Δεν είµαστε; Είµαστε σταλµένες από κάποια εφηµερίδα; Αδυνατούσαν να πιστέψουν πως είχαµε έρθει µόνες µας, µε δική µας απόφαση, µε καµία υποστήριξη, χωρίς κανέναν να µας καθοδηγεί και να κατευθύνει. Απορούσαν πως ήταν δυνατόν ο σκοπός µας να ήταν να καταγράψουµε τη καθηµερινότητα τους και να ακούσουµε τα όσα τους απασχολούσαν σαν µειονοτικοί απέναντι στη πλειονότητα, αλλά και σαν µειονοτικοί απέναντι σε άλλους µειονοτικούς, µε τα διαφορετικά φυλετικά ζητήµατα και τα ενδο-µειονοτικά «καθεστώτα» τους. Δεν µας πίστευαν γιατί όπως έλεγαν ουδέποτε ασχολήθηκε ουσιαστικά κανείς µαζί τους για να ασχοληθεί τώρα. Στην αρχή υπήρξαν σιωπηλοί ή έλεγαν πολλά ψέµατα. Πολύ αργότερα λύθηκαν και µας αποκάλυψαν πράγµατα που δεν είχαν αποκαλύψει ποτέ.
Οι Έλληνες της περιοχής έδειχναν αµήχανοι και εξίσου επιφυλακτικοί απέναντί µας. Σε κάποιους δεν άρεσε καθόλου που καταπιανόµασταν ερευνητικά µε τους µουσουλµάνους, µε εξαίρεση φυσικά µεµονωµένες περιπτώσεις που µας έδωσαν τα φώτα τους και τους συµπεριλάβαµε στο βιβλίο µας µε τις συνεντεύξεις τους.
Εκείνο το οποίο ένιωσα ότι αντλεί αυτός ο κόσµος είναι έναν υπέρµετρο φόβο που καταλήγει να παραµορφώνει τον ψυχισµό του, να αλλοιώνει τα πιστεύω του, να καλλιεργεί σχιζοειδείς προσωπικότητες. Όταν οι εκπρόσωποι του τουρκικού προξενείου δρουν επί έτη εκβιαστικά και απειλητικά απέναντι στους Ποµάκους, εκείνους που αντιστέκονται στον εκτουρκισµό και κάποτε κάποιοι από αυτούς εν τέλει ενδίδουν για ωφελιµιστικούς λόγους, τότε βλέπουµε το φαινόµενο της δουλείας. Της προδοσίας απέναντι στην αληθινή καταγωγή τους, στη γλώσσα τους που χάνεται, στα έθιµά τους. Υπάρχουν όµως και πολλοί ανάµεσα στους Ποµάκους που δεν ενδίδουν µε καµία δύναµη στους εκβιασµούς και στις απειλές των Τούρκων. Δεν δελεάζονται από τα οφέλη και τα δώρα τους προκειµένου να ζήσουν µια καλύτερη ζωή αυτοχαρακτηριζόµενοι ως Τούρκοι. Αναµφίβολα κάτω από τον ουρανό της Θράκης υπάρχουν σύννεφα που σκιάζουν µόνιµα τα άστρα.
