Εικόνες της καθημερινότητας στο σύγχρονο κόσμο των καταχρήσεων. Τσιγάρο, αλκοόλ και όσο για διατροφή, στάση στο πλησιέστερο junk-food-στέκι με το πρώτο γουργούρισμα του στομαχιού. Θα μου πείτε ότι εδώ επιβιώσαμε από τη νόσο των τρελών αγελάδων και από το Chernobyl καθώς κι από όλα τα φυτοφάρμακα που γευόμαστε μαζί με τα λαχανικά μας. Δε θα επιβιώσουμε λοιπόν και από κανά δυο γενετικά τροποποιημένες μπουκιές που θα βρεθούν στο στομάχι μας; Παρ’ όλα αυτά ακούμε για γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και τρομάζουμε. Σωστά;
Μικρό λεξικό:
Βιοτεχνολογία: Κάθε τεχνολογική εφαρμογή που χρησιμοποιεί βιολογικά συστήματα, ζώντες οργανισμούς ή παράγωγά τους ώστε να δημιουργήσει ή να τροποποιήσει προϊόντα ή διαδικασίες για συγκεκριμένη χρήση.
Γενετική μηχανική:Το σύνολο
των τεχνικών για την τροποποίηση του γενετικού προγράμματος συγκεκριμένων
ζώντων κυττάρων με στόχο να τα καταστήσει ικανά να παράγουν χρήσιμες ουσίες που
διαφορετικά θα ήταν δύσκολο ή αδύνατο να παράγουν.
Γενετική Τροποποίηση (ΓΤ): Είναι η απομόνωση επιλεγμένων
γονιδίων από ένα οργανισμό (φυτό, ζώο, έντομο, βακτήριο, μικρόβιο ή ιό) και η
εισαγωγή αυτών των γονιδίων σε όμοιο ή εντελώς διαφορετικό οργανισμό.
Γονίδιο: τμήμα του μορίου DNA, υπεύθυνο για τον καθορισμό κληρονομούμενων
χαρακτηριστικών κατά τη διαδικασία αναπαραγωγής των κυττάρων.
Οργανισμός: κάθε βιολογική ενότητα ικανή για
αναπαραγωγή ή μεταβίβαση γενετικού υλικού.
Η ιδέα
της εισαγωγής νέου γενετικού υλικού σε ένα οργανισμό δεν αποτελεί ανθρώπινη
καινοτομία. Η φύση στα πλαίσια της
γενετικής βελτίωσης και επιβίωσης των ειδών έχει προ πολλού εφαρμόσει
διαδικασίες διασταύρωσης οργανισμών του ίδιου είδους ή συγγενών ειδών. Όσο για την
περίπτωση των μη συγγενών ειδών, τα ηνία τα ανέλαβε η επιστήμη και ιδού οι
γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ).
Και
επειδή όταν η επιστήμη φεύγει το marketingέρχεται, η γενετική τροποποίηση βγήκε από το εργαστήριο και μπήκε...στο
πιάτο μας! Οι τρόποι; Τρεις στον αριθμό.
1. Γενετικά
τροποποιημένα φυτά που αντέχουν στα ζιζανιοκτόνα [όπως η ΓΤ σόγια] ή σε
βλαβερούς μικροοργανισμούς [όπως το ΓΤ καλαμπόκι] ή στις αντίξοες συνθήκες [όπως
σε αλμυρά ή άνυδρα εδάφη] ή να έχουν βελτιωμένη σύσταση [όπως ΓΤ ρύζι με
βιταμίνη Α].
2.
Γενετικά τροποποιημένα ζώα με ταχύτερη και μεγαλύτερη ανάπτυξη [ΓΤ σολομός] ή
τη δυνατότητα να επιζούν σε αντίξοες συνθήκες.
3. Ζώα
που τρέφονται με γενετικά τροποποιημένες ζωοτροφές.[Αυτή είναι η κύρια διάθεση
των ‘μεταλλαγμένων’]. Έτσι μέσω του μεταβολισμού το γενετικά τροποποιημένο DNAμπορεί να εισαχθεί και να
ανιχνευτεί στους ιστούς των ζώων.
Μια ιδιαίτερη μνεία στο καλαμπόκι
και τη σόγια...
Αποτελούν
δύο από τις σημαντικότερες πρώτες ύλες στη βιομηχανία και συνεπώς τα πιο διαδεδομένα γενετικά
τροποποιημένα προϊόντα. Βρίσκονται στα αλλαντικά, τις παιδικές τροφές, τις
κονσέρβες ψαριού, ακόμα και στις τσίχλες! Όχι βέβαια με την πρωτογενή μορφή
τους αλλά μέσα από τα παράγωγά τους που προκύπτουν έπειτα από επεξεργασία. Συνεπώς,
στη λίστα με τα συστατικά των έτοιμων τροφίμων θα πρέπει να κοιτάξει κανείς για
αλεύρι, πρωτεΐνες, λάδι και φυτικά έλαια προερχόμενα από σόγια αλλά και για
γαλακτοματοποιητές όπως η λεκιθίνη (Ε322) και τα μονογλυκερίδια (Ε471).
Ομοίως,
από το καλαμπόκι μπορούμε να πάρουμε αλεύρι, άμυλο, λάδι, γλυκόζη, φρουκτόζη,
δεξτρόζη, σορβιτόλη (Ε420), μαλτοδεξτρίνη κ.α.
Και τι
μπορεί να σημαίνει αυτό; Μάλλον, ότι χώνονται παντού...
Γενετικά Τροποποιημένα και Περιβάλλον
Η
απελευθέρωση των ΓΤΟ στο περιβάλλον μπορεί να συμβεί είτε στο στάδιο της
εμπορικής τους εκμετάλλευσης είτε στο πλαίσιο πειραμάτων. Οι μεταλλαγμένοι
οργανισμοί όμως δεν παύουν να είναι και ζωντανοί οργανισμοί. Διατηρούν δηλαδή
την ιδιότητα της αναπαραγωγής και είναι επόμενο μέσα στα πλαίσια της επιβίωσής
τους να ανταγωνιστούν συναφή είδη της τοπικής χλωρίδας ή πανίδας. Και επειδή
στη φύση ο ισχυρότερος πάντοτε νικά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ένας σημαντικός
λόγος δημιουργίας των ΓΤΟ είναι οι ‘extra’ αντοχές τους...
Νομοθεσία
Ιούνιος
2003.
Επικύρωση του Πρωτοκόλλου για τη Βιοασφάλεια που από τις 11 Σεπτεμβρίου
αποτελεί νομικά δεσμευτική διεθνή συμφωνία. Η σημαντικότητά του; Τεράστια κι αυτό διότι κατοχυρώθηκαν:
- Η υιοθέτηση της αρχής της πρόληψης.
Αναγνωρίζεται δηλαδή το δικαίωμα ενός κράτους να αρνηθεί την εισαγωγή ενός
προϊόντος αν έχει έστω αμφιβολίες και όχι οριστικές αποδείξεις ότι το προϊόν
μπορεί να αποβεί βλαβερό για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα να απαιτούνται σαφή επιστημονικά στοιχεία που να διαβεβαιώνουν για
την ασφάλεια των ΓΤΟ ώστε να είναι δυνατή η εμπορική τους χρήση.
- Η θέσπιση διεθνών κανόνων για τις διασυνοριακές μετακινήσεις, τη διαχείριση
και τη χρήση των ΓΤΟ.
- Η επισήμανση ότι οι περιοχές όπου αναπτύσσεται κατά κύριο λόγο ένα φυτικό
είδος πρέπει να προστατευθούν από την απελευθέρωση μεταλλαγμένων (ζώνες
ελεύθερες από ΓΤΟ).
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Ιούλιος
2003.
Εισάγεται νέος κι αυστηρότερος κανονισμός για τη σήμανση και την ανιχνευσιμότητα
των ΓΤΟ. Σημάνσεις όπως ‘Αυτό το προϊόν περιέχει γενετικά τροποποιημένους
οργανισμούς’ ή ‘Αυτό το προϊόν παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς’
θα φιγουράρουν στις συσκευασίες όχι μόνο των τροφών αλλά και των ζωοτροφών. Με
τον τρόπο αυτό θεσπίζεται για πρώτη φορά η σήμανση 1) στις ζωοτροφές και 2) σε
προϊόντα όπως έλαια, άμυλα και σάκχαρα που μπορεί να προέρχονται άμεσα από
γενετικά τροποποιημένα φυτά αλλά το γενετικά τροποποιημένο DNAδεν εντοπίζεται στο γενετικό τους
κώδικα.
Αντίθετα,
δεν κρίθηκε απαραίτητη η σήμανση προϊόντων που παράγονται ‘μαζί’ ή ‘με τη
βοήθεια’ ΓΤΟ όπως είναι διάφορα ένζυμα, πρόσθετα και βιταμίνες. Εδώ ανήκουν και
τα προϊόντα που παραλαμβάνονται από ζώα που τρέφονται με ΓΤ ζωοτροφές (π.χ.
γαλακτοκομικά).
Και ο συνήθης πόλεμος
Οι Η.Π.Α
όχι μόνο δεν υπέγραψαν το Πρωτόκολλο για τη Βιοασφάλεια αλλά έχουν προσφύγει
και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιδίωξή τους
είναι η επιβολή του δικού τους χαλαρού νομοθετικού πλαισίου για τα
μεταλλαγμένα. Κάπου εκεί, στο παιχνίδι των διαπραγματεύσεων θα οφείλεται και το
γεγονός ότι η Ελλάδα δεν ανήκει στις 50 χώρες που υπέγραψαν το Πρωτόκολλο,
θέτοντάς το σε ισχύ. Ευτυχώς, η συμμόρφωση με τη νομοθεσία της Ε.Ε. είναι
υποχρεωτική για τα κράτη μέλη…
Η θέση της Greenpeace
Η Greenpeace ζητά να σταματήσει η απελευθέρωση των μεταλλαγμένων
οργανισμών στα περιβάλλον και η χρήση τους στα τρόφιμα. Οι επιπτώσεις στο
περιβάλλον και τη δημόσια υγεία από την καλλιέργεια των μεταλλαγμένων, είναι
ανυπολόγιστες και μη αναστρέψιμες. Τα μεταλλαγμένα μπορούν να εξαπλωθούν, να
μεταφερθούν, να αναπαραχθούν χωρίς να υπάρχει τρόπος να τα ‘‘αποσύρουμε’’ όταν
διαπιστώσουμε τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις τους.
H ενίσχυση του μορατόριουμ (προσωρινό πάγωμα εγκρίσεων
νέων μεταλλαγμένων οργανισμών για καλλιέργεια) είναι αναγκαία μέχρις ότου
εξασφαλιστούν (α) η καθαρότητα των σπόρων, (β) η προστασία των συμβατικών και
βιολογικών καλλιεργειών από τα μεταλλαγμένα και (γ) η ανάληψη από τον παραγωγό
μεταλλαγμένων προϊόντων της οικονομικής ευθύνης για οποιαδήποτε βλάβη προκληθεί
από τυχόν επιμόλυνση από μεταλλαγμένους οργανισμούς.
Υπέρ & Κατά
Ας
δεχτούμε ότι τα προϊόντα της τελευταίας κατηγορίας δεν μπορούν να βλάψουν την
υγεία μας. Υπάρχει άραγε λόγος να προβλέπεται χώρος για την αγορά των ΓΤ
τροφίμων; Η ελπιδοφόρα υπόθεση ‘θα
λύσουν το πρόβλημα του υποσιτισμού στον 3ο κόσμο’ σαν παραμύθι
ακούγεται. Η δημιουργία συστημάτων άρδευσης και ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας
και κτηνοτροφίας μάλλον θα έπρεπε να προηγηθούν πριν τη αναντιστρεπτή
αντικατάσταση των συμβατικών καλλιεργειών με αυτές των σούπερ ντούπερ γουάου
διαγονιδιακών φυτών. Επειδή λοιπόν αποδείχτηκε μέσα από το θέμα των ΓΤ τροφίμων
πως η καταναλωτική είναι ίσως και η μόνη δύναμη που μας έχει απομείνει, λέω να
πάμε στο supermarketεφοδιασμένοι με τη λίστα μας.
Ποια λίστα; Αυτή με τις βιομηχανίες τροφίμων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο
δεν αποκλείουν τους ΓΤΟ από τις μονάδες παραγωγής τους. Αυτή που με ευκολία
μπορούμε να προμηθευτούμε από το site της Greenpeace, www.greenpeace.gr. Και μάλλον θα αλλάξουν
τροπάριο...
Μέσα από
σκέψεις όπως η βαθύτερη γνωριμία με τον κόσμο, η κατανόηση του τρόπου
λειτουργίας της φύσης, η αναζήτηση της αθανασίας θα έκανε και η βιοτεχνολογία
τα πρώτα της βήματα στο μυαλό κάποιων επιστημόνων. Όπως όμως συμβαίνει συνήθως,
στη πορεία χάθηκε κι αυτή μέσα στους τραπεζικούς λογαριασμούς των πολυεθνικών,
στα επενδυτικά σχέδια των εταιριών, στους νόμους της αγοράς, στην ανάγκη της
κάλυψης των ερευνητικών εξόδων με ένα εμπορικά πετυχημένο προϊόν, στο κυνήγι για
την κατοχύρωση της πατέντας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε
βέβαια ότι προϊόντα και υπηρεσίες που παρέχονται χάρη στη βιοτεχνολογία είναι
διαφορετικά όσο ποτέ άλλοτε. Ανασυνδυασμένα και κλωνοποιημένα γονίδια δίνουν
στους επιστήμονες τη δυνατότητα:
-να διαγνώσουν νωρίτερα και εγκυρότερα ασθένειες
-να επισημάνουν τη γενετική προδιάθεση για μία πάθηση
-να παρασκευάσουν εξελιγμένα φάρμακα και εμβόλια
-να εφαρμόσουν γονιδιακή θεραπεία
-να δημιουργήσουν ιστούς, όργανα ακόμα και τη dolly(!)
-και
φυσικά να κάνουν εφικτή την ύπαρξη των ΓΤΟ.
Αν
ανατρέξει κανείς στο αρχείο με τις εκθέσεις που έγραψε κατά την πριν-τις-πανελλαδικές
περίοδο της ζωής του, σίγουρα θα βρει μία που θα περιέχει τα (+) και τα (-)
όλων αυτών των εφαρμογών. Αν μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε την πραγματοποίηση
μόνο των θετικών συνεπειών, μάλλον θα σώζαμε το μέλλον της ανθρωπότητας. Από
την άλλη μεριά και η πυρηνική ενέργεια θα μπορούσε να δώσει λύση στο ενεργειακό
πρόβλημα....
Ενδεχομένως
στο μέλλον γενετικά τροποποιημένα φυτά να φυτρώνουν με άνεση και μηδενικό
κόστος στις χώρες που μαστίζονται από την πείνα και τις ασθένειες. Η κατανάλωση
των καρπών τους πιθανόν να προσφέρει ανοσία σε ένα σωρό αρρώστιες. Αποστολή,
αποθήκευση, συντήρηση εμβολίων...τέλος.Το παρών όμως είναι πραγματικό και το μέλλον μία
πιθανότητα ανάμεσα σε αναρίθμητες και ανάμεσα τους, άπλετος χρόνος για να
συλλέγουμε στοιχεία και να αναθεωρούμε απόψεις.
