Ο Σπύρος Βελλινιάτης είναι ο άνθρωπος που «χρεώνεται» την ανακάλυψη των αδερφών Αντετοκούμπο. Αντί για γοβάκι γυρνάει ακούραστα τις γειτονιές με μια πορτοκαλί μπάλα του μπάσκετ για να εντοπίσει Σταχτομπούτες. Όταν ένας πρωθυπουργός αντί να βραβεύει τις λαμπερές εξαιρέσεις μπροστά στις κάμερες αξιοποιήσει πίσω από αυτές το μεράκι ανθρώπων σαν το Βελλινιάτη τότε θα ξέρεις ότι αυτή η χώρα είναι επιτέλους στο σωστό δρόμο…
Στο περιθώριο της ομιλίας σου στο TEDxAthens μου αποκάλυψες τη σειρά των συμπτώσεων για να ανακαλύψεις τον Αντετοκούμπο…
Δεν νομίζω ότι υπάρχει όμοια περίπτωση, μιλάμε για πάνω από είκοσι συμπτώσεις που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην περίπτωση του Γιάννη! Για παράδειγμα τόσο εκείνος όσο και ο αδελφός του ο Θανάσης εργάζονταν και δεν ήταν συχνά στη γειτονιά. Πήγαιναν στα χωριά της Θήβας και πουλούσαν διάφορα, γυαλιά κομπολόγια κλπ. Έτυχε εκείνη την ημέρα να μην πάνε. Τα παιδιά δεν έπαιζαν μπάσκετ, έπαιζαν κυνηγητό ή άλλα παιχνίδια. Απλά ήταν στον χώρο του Τρίτωνα όπου υπάρχει μια παιδική χαρά και δύο γήπεδα μπάσκετ. Κι εγώ τυχαία εκείνη τη μέρα πήγαινα να δω ένα φίλο μου που είχε προπόνηση. Εκεί τους είδα λοιπόν. Είμαι άνθρωπος που κοιτάει τις λεπτομέρειες. Πρόσεξα ότι πέρα από ψηλά παιδιά, είχαν μια ελαστικότητα, μια ευκινησία, μια έκρηξη.
Για πόσα χρόνια πριν μιλάμε;
Πριν έξι χρόνια είδα τον Γιάννη, αλλά είχα παρατηρήσει τον Θανάση, τον μεγάλο του αδερφό του πριν οκτώ χρόνια. Είναι τέσσερα αδέλφια στην Ελλάδα και ένα στην Αφρική. Τον Θανάση τον παρακολουθούσα σιωπηλά γιατί ήξερα ότι μέχρι τα δεκαπέντε τα παιδιά μεταναστών μπορούν να βγάλουν δελτίο αθλητή. Επειδή δεν μπορούσα να βρω κάποια ομάδα που θα στήριζε ένα παιδί οικονομικά, απλώς παρακολουθούσα.
Έπαιζαν ήδη σε κάποια ομάδα τότε;
Μπάσκετ όχι, απλά ήταν στην γειτονιά. Ο Θανάσης και ο Κώστας έκαναν στίβο, η νονά τους τους πλήρωνε την συνδρομή στον Πανελλήνιο και ο Γιάννης ποδόσφαιρο. Αυτά τα έμαθα μετά. Παρακολουθούσα τον Θανάση να παίζει στη γειτονιά και δεν ήξερα για τα αδέρφια του. Τότε ήμουν στην Δάφνη. Έτυχε να περνάω από τη γειτονιά του Τρίτωνα, έτυχε τα παιδιά να είναι εκεί, έτυχε εκείνη την περίοδο η ομάδα μου να ψάχνει να βρει ταλέντα, έτυχε η ομάδα να έχει ήδη χρηματοδοτήσει ένα παιδί από την επαρχία. Επίσης εγώ είχα εμπειρία με Αφρικάνους, δεν είναι τα μοναδικά παιδιά που έχω φέρει στο μπάσκετ. Έπεσαν σε έναν άνθρωπο που έψαχνε παιδιά αφρικανόπουλα στις γειτονιές.
Άρα ασχολείσαι με μετανάστες και αθλητισμό;
Ναι. Είναι και αυτό σύμπτωση γιατί στην περιοχή των Πατησίων που ζούσα τότε, θέλοντας και μη θα ασχοληθείς. Εγώ δεν το βάζω σαν παντιέρα στην δουλειά μου, ότι ασχολούμαι μόνο με μετανάστες, για μένα όλα είναι παιδιά. Απλώς όταν δω ότι ένα παιδί είναι ταλαντούχο και είναι δύσκολο να το προσεγγίσω θα κάνω την υπέρβαση. Θα το έκανα για οποιοδήποτε παιδί, το έχω κάνει και με παιδιά που δεν ήταν μετανάστες. Απλά πολλές φορές τα Ελληνόπουλα και οι γονείς τους έχουν διαμορφωμένη άποψη για το τι θα κάνουν ήδη από τα δώδεκά τους χρόνια και δεν μπορείς να τους πείσεις για κάτι άλλο. Ενώ ένα παιδί μεταναστών ψάχνει πιο έντονα μια διέξοδο.
Δεν είναι μόνο ο Γιάννης, αλλά και πολλά άλλα παιδιά όπως ο Μιχάλης Αφολάνιο που είναι στην Καλών Τεχνών. Είναι πολύ καλός αθλητής, μαζί μου ξεκίνησε. Όπως και ο αδερφός του MC Yinka, όπως ο Zero των Vegas… Έχουμε κοινωνικοποιήσει μέσα από το μπάσκετ στα κάτω Πατήσια πολλά παιδιά. Και αυτή είναι η ουσία. Και εκείνα ξεκίνησαν μέσα από τον ίδιο μηχανισμό, απλώς δεν έκαναν αυτό το «μπραφ». Το να έρθεις από μία οικογένεια που πραγματικά βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού και να πηγαίνεις στο ΝΒΑ με αυτές τις απολαβές αποφέρει δημοσιότητα.
Τι κάνει τον Γιάννη Αντετοκούμπο τόσο ξεχωριστό;
Το μπάσκετ είναι εύκολη υπόθεση. Οποιο παιδί και να πάρω μπορώ να του μάθω το άθλημα. Για να πρωταγωνιστήσεις χρειάζονται κάποιες ικανότητες πάνω από τον μέσο όρο. Αυτό το διέκρινα από την πρώτη στιγμή στον Γιάννη αλλά και στα αδέρφια του.
Τον Γιάννη τον κάνει τόσο ξεχωριστό πιστεύω ο χαρακτήρας του. Είναι ένα παιδί που το έχει σφυρηλατήσει η ζωή. Δε δίνει δεύτερες ευκαιρίες, δε χαρίζεται. Είναι ιδιαίτερα έξυπνος και πολύ αποφασιστικός. Έχει μια ωριμότητα πολύ μεγαλύτερη από την ηλικία του και αυτό το διαπίστωσαν και οι Αμερικάνοι. Αν διαβάσεις τις συνεντεύξεις του προπονητή του στο NBA λέει ότι έχει εκπλαγεί με την ωριμότητα του.
Πιστεύω ότι αυτό του το έχει κάνει η ζωή. Ο Γιάννης ήξερε ότι αν δεν πουλήσει μια μέρα, το βράδυ ο αδερφός του δεν θα είχε φαγητό. Αυτό πιστεύω είναι που τον έκανε τόσο σκληρό μέσα του και ξεχωριστό. Έχει αντικρίσει την πιθανότητα να πεθάνει από την πείνα. Δεν υπάρχει σκληρότερος τρόπος για να καταλάβεις τι είναι η ζωή. Όλες του οι αισθήσεις δουλεύουν στο έπακρο.
Πόσο δύσκολο είναι να ζουν αυτά τα παιδιά σε μια Ελλάδα που ειδικά την εποχή της κρίσης ο ρατσισμός βρίσκει πρόσφορο έδαφος;
Πολύ δύσκολο! Δεν μου αρέσει να μιλάω για τις επιτυχείς περιπτώσεις γιατί αυτές κατά κάποιο τρόπο είναι καθήκον μας. Άσχετο το ότι είναι ξεχωριστές και τις χρειαζόμαστε γιατί παίρνουν προβολή και χρησιμεύουν ως παράδειγμα. Με απασχολούν οι άλλες περιπτώσεις που είναι χιλιάδες και δεν μπορούμε να κάνουμε πάρα πολλά πράγματα. Δηλαδή υπάρχουν παιδιά που είναι ταλαντούχα και ζουν σε ορφανοτροφείο και δεν μπορώ να τα χρηματοδοτήσω για να φύγουν και να κάνουν μια καριέρα αθλητή. Είναι αναγκασμένα να μπουν στην τροχιά της καθημερινότητας ενώ έχουν μεγάλο ταλέντο. Με στενοχωρούν αυτές οι περιπτώσεις. Αφού δεν μπορώ να έχω κάποια χρηματοδότηση ή κάποιο τρόπο οργάνωσης με βοήθεια ιδιωτική ή της πολιτείας ώστε να στηρίξω αυτά τα παιδιά, απλά δεν μπορώ να κάνω κάτι παραπάνω. Κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου, γιατί βλέπω μπροστά μου παιδιά φαινόμενα.
Άρα οι περισσότερες περιπτώσεις «χάνονται» δηλαδή.
Όσο πιο δύσκολες είναι οι καταστάσεις από τις οποίες προέρχονται τα παιδιά τόσο πιο ευδιάκριτες είναι οι δυνατότητές τους. Είναι αυτό που λένε ότι τα ταλέντα βγαίνουν από την φτώχεια. Υπάρχουν ελληνόπουλα που είναι ταλαντούχα αλλά πολλές φορές δεν εξωτερικεύουν το ταλέντο τους, το καταπιέζουν. Οι δυσκολίες πολλές φορές δημιουργούν ένα πλεονέκτημα. Το να τα έχεις όλα έτοιμα σε μικρή ηλικία πολλές φορές είναι ένας τρόπος καταπίεσης του παιδιού. Είναι καλό να υπάρχει μια δυσκολία γιατί τότε μπορείς να διακρίνεις εύκολα ποιά είναι η φυσική σου κλίση. Αν έχεις και τον κατάλληλο άνθρωπο να σου πει πήγαινε εκεί να γίνεις ντράμερ ή γιατρός, όπως είναι η Τζέσικα, μετανάστρια εδώ στην Ελλάδα, όπου ήταν πολύ καλή και πήγε στην Αμερική με υποτροφία και μπασκετική και ακαδημαϊκή.
Ενώ το ελληνόπουλο θα πει, γιατί να πιεστώ; Δεν είναι ότι είναι λιγότερο ταλαντούχο, είναι ότι δεν ζει στα άκρα την ζωή του. Είχα ακούσει μια ομιλία εκπαιδευτή πιλότων της πολεμικής αεροπορίας. Έλεγε «Ποιος είναι ο πιο καλός υποψήφιος για πιλότος πολεμικού αεροσκάφους; Ο αλήτης του δρόμου που δεν φοβάται να κάνει σφήνες με το μηχανάκι του, αλλά ταυτόχρονα είναι καλός μαθητής». Ε, αυτόν τον συνδυασμό ψάχνουμε κι εμείς!
Με τον Γιάννη πόσο καιρό δούλεψες;
Ήμουν προπονητής του μόνο τρεις μήνες γιατί η φιλοσοφία του Φιλαθλητικού ήταν να αλλάζεις προπονητή όταν αλλάζει και η ηλικία σου. Εγώ είχα τότε την ομάδα μίνι. Μετά ο Γιάννης ανέβηκε στο παιδικό, μετά στο εφηβικό αλλά και με το αντρικό έκανε προπονήσεις, ταυτόχρονα. Έκανε προπόνηση με όλα τα τμήματα επειδή είχε ζήλο, ακόμα και με το γυναικείο! Για να συμπληρώσει ώρες μπάσκετ, να γίνει καλύτερος, Ήθελε να πάει μπροστά, το ίδιο έκανε και ο Θανάσης. Στα κλιμάκια της εθνικής δεν μπορούσαν να παίξουν γιατί ήταν μετανάστες.
Τι χαρτιά είχαν τα παιδιά, ήταν στον αέρα; Η νομοθεσία τι προβλέπει;
Το ελληνικό κράτος δεν έχει κανένα όραμα. Όπως δεν έχει για την οικονομία, δεν έχει ούτε για τους ανθρώπους. Δείχνει ότι είναι ένα ακυβέρνητο καράβι. Δεν μπορούσε να καταλάβει ότι μετά τον ψυχρό πόλεμο, η Ελλάδα θα γίνει μια πύλη εισόδου ανθρώπων. Δεν έχει καμία φιλοσοφία για το πώς θα διαχειριστεί όλες αυτές τις περιπτώσεις. Είμαστε μια πύλη εισόδου καλώς ή κακώς και πρέπει να έχουμε μια φιλοσοφία για αυτό.
Δεν υπάρχει καμία φιλοσοφία στο κράτος. Για χρόνια τα παιδιά μεταναστών άμα δεν έμπαιναν σε μια ομάδα πριν γίνουν δεκαπέντε χρονών δεν θα μπορούσαν να παίξουν οποιοδήποτε άθλημα. Έχουν χαθεί εκατοντάδες παιδιά έτσι! Οι ομάδες ήξεραν τον νόμο και δεν το λέγανε για να μη βγει ένας καλός παίκτης σε άλλη ομάδα, τον έκρυβαν. Δεν είναι μόνο το κράτος. Φυσικά πολλές φορές οι μετανάστες δεν αντιλαμβάνονται τους κανόνες. Έπρεπε εμείς να κλέψουμε την πληροφορία ώστε να μπορούν να παίξουν τα παιδιά. Είμαστε κάτι μεταξύ Πουαρό, προπονητή και κοινωνιολόγου. Μετά πρέπει να πλησιάσεις τα παιδιά που έχουν πρόβλημα επιβίωσης και να βρεις λύση για την οικογένεια. Να τους βρεις μια δουλειά ώστε να δουν ότι είσαι ένα άνθρωπος που πραγματικά ενδιαφέρεται για το παιδί τους, ώστε να σε εμπιστευτούν και να δεχτούν να στείλουν το παιδί τους στην ομάδα. Επειδή προερχόμουν από το εξωτερικό, είχα παίξει στην Αμερική και στην Γερμανία, ήξερα το μοντέλο και το προσάρμοσα στην ελληνική πραγματικότητα όσο γινόταν.
Τι έκανες δηλαδή;
Υπήρχαν παιδιά που δεν είχαν να φάνε. Είχα έναν φίλο που ήταν από την Νότιο Αφρική, είχε μεγαλώσει στο απαρτχάιντ που μου έλεγε. «Μη σου λέω ψέματα, με μεγάλωσαν να είμαι ρατσιστής». Αυτό τον ενοχλούσε βαθύτατα και γι αυτό μας βοηθούσε. Έπαιρνε τα τρόφιμα που περίσσευαν από το τυροπιτάδικό του και τα δίναμε στα παιδιά. Και άλλες τέτοιες παρόμοιες περιπτώσεις. Χύμα πήγαινα στην γειτονιά και έβρισκα ανθρώπους να βοηθήσουν. Είναι όμως ο αριθμός των παιδιών στην Κυψέλη τόσο μεγάλος που δεν γίνεται με μεμονωμένες προσπάθειες να λυθεί το πρόβλημα. Δεν μπορείς να φτιάξεις έναν εύρυθμο τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας χωρίς τη σχετική μέριμνα από την πολιτεία. Τώρα για παράδειγμα έχει αρχίσει να έρχεται αναπόφευκτα κόσμος από τη Συρία. Όταν επικρατεί αυτή η κατάσταση χάους μπορεί να συμβαίνει οτιδήποτε.
Πώς λειτουργεί το Αμερικάνικο μοντέλο που ανέφερες πριν;
Όταν η ομάδα εντόπιζε ένα ταλέντο έκανε οτιδήποτε για να μπορέσει να δώσει λύσεις στα προβλήματα του. Εκεί πιστεύω ότι είναι το κλειδί. Το ίδιο έκανα κι εγώ, απλώς με τα μέσα που έχει ο καθένας. Τα κολλέγια για παράδειγμα το κάνουν με τον σύλλογο αποφοίτων τους. Πετυχημένοι άνθρωποι, απόφοιτοι του κολλεγίου έχουν φοροαπαλλαγές ώστε να δώσουν χρήματα πίσω στο κολλέγιο. Έτσι το κολλέγιο κάνει πράγματα είτε ακαδημαϊκά είτε μπασκετικά. Ορθώς είπαν κάποιοι ότι αν ο Αντετοκούμπο ήταν ο… Αϊνστάιν, θα χανόταν. Εμείς είχαμε ένα μηχανισμό στο μπάσκετ και δεν χάθηκε αυτό το ταλέντο. Αν ήταν μαθηματικός π.χ. θα τον χάναμε.
Δεν υπάρχει ούτε υποδομή ούτε όραμα από την πολιτεία. Δεν ξέρουν τι θέλουν να κάνουν με αυτά τα παιδιά. Αυτή η συζήτηση που κάνουμε τώρα δεν γίνεται πουθενά στον κόσμο. Τα θέματα είναι ουσιαστικά και φλέγοντα και τα κόμματα συζητάνε πόσους δικούς τους θα βολέψουν στον τάδε οργανισμό. Κάποια απλά πράγματα θα μπορούσαν εύκολα να γίνουν. Η Κυψέλη για παράδειγμα έχει πολύ φτηνά νοίκια και άδειους χώρους που θα μπορούσαν να γίνουν πολιτιστικοί ώστε τα παιδιά να μην είναι στον δρόμο. Μετά λέμε ότι υπάρχει εγκληματικότητα και έχει ανέβει η Χρυσή Αυγή. Υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ και είκοσι χρόνια και δεν έχει έχει γίνει τίποτα γι’ αυτό. Εγώ είχα παραστάσεις από το εξωτερικό από πολύπολιτισμικά περιβάλλοντα, εδώ οι άνθρωποι δεν είχαν. Ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κατάσταση, πρέπει να προσαρμοστούμε για να επιβιώσουμε αλλιώς θα πνιγούμε. Με ενδιαφέρει το πρακτικό, αυτό που έλεγε ο Αριστοτέλης, «πως θα διαχειριστούμε την πραγματικότητα», όχι το ιδανικό του Πλάτωνα. Δεν υπάρχει ιδανικό, πρέπει να διαχειριστούμε τις καταστάσεις όσο το δυνατό καλύτερα. Ούτε ο Αφρικανός θέλει να έχει την πορνεία έξω από το σπίτι του. Προφανώς και αυτός έχει πρόβλημα. Σε κατάσταση χάους κέρδος έχουν μόνο οι «πονηρές» ομάδες και οι επιτήδειοι.