Για πολλά χρόνια τα περιοδικά δρόμου όπως το ιστορικό Big Issue στη Μ. Βρετανία έβγαζαν από το περιθώριο ανθρώπους που οι περισσότεροι φρόντιζαν να τους θεωρούν αόρατους. Από τα χαρτόκουτα βρίσκονταν στο κέντρο μιας πλατείας με το φωσφοριζέ γιλέκο τους και το περιοδικό στο χέρι. Αλλά κυρίως τους έδιναν αξιοπρέπεια, είχαν πια ταυτότητα, μια σταθερή δουλειά. Ο Χρήστος Αλεφάντης ήταν ο άνθρωπος που πέρυσι έκανε μερικούς συμπολίτες μας ορατούς και στα δικά μας μάτια. Η «Σχεδία», το ελληνικό περιοδικό δρόμου ξεκίνησε το ταξίδι της στην αξιοπρέπεια μέσα στις Συμπληγάδες της κρίσης.
Χρήστο πως προέκυψε η «Σχεδία»;
Το 2005 ζούσα στην Αυστραλία. Όταν διάβασα σε μια εφημερίδα ότι υπάρχει εθνική ομάδα ποδοσφαίρου που απαρτίζεται από άστεγους της Αυστραλίας μου έκανε φοβερή εντύπωση. Έτσι πήγα στην προπόνηση να τους δω και έπαθα πλάκα. Είδα το ποδόσφαιρο αλλιώς, ως κοινωνική διαδικασία. Πετάς ένα τόπι σε ένα γήπεδο και μεμιάς αλλάζουν τα πρόσωπα, φωτίζονται! Δεν θα ξεχάσω ποτέ την εικόνα μιας κοπελίτσας γύρω στα είκοσι η οποία δεν είχε ξαναπαίξει ποτέ ποδόσφαιρο στην ζωή της και είχε έρθει από έναν ξενώνα αστέγων. Της είχαν πάρει καινούργια ποδοσφαιρικά παπούτσια και ήταν σαν να της είχαν πάρει το καλύτερο δώρο στον κόσμο. Έγραψα λοιπόν ένα θέμα στο Ε της Ελευθεροτυπίας γι’ αυτό.
Ο σπόρος φυτεύτηκε στην Αυστραλία λοιπόν;
Ναι, μετά από ένα μήνα ήρθα στην Ελλάδα. Έκανα θέματα για την Ελευθεροτυπία από τα μέσα της δεκαετίας του 90 ως freelancer. Όταν ήρθα στην Ελλάδα πήγα στο περιοδικό Γαλέρα. Τα γραφεία ήταν στα Εξάρχεια και ακριβώς απέναντι από το παράθυρό μου υπήρχε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο. Κάθε πρωί έβλεπα να ανοίγει ένα παράθυρο, να βγαίνουν τρεις άνθρωποι, να κλείνουν το παντζούρι, να βάζουν ένα τούβλο, πως λέμε το κλειδί στην πόρτα, να φεύγουν και να γυρίζουν το βράδυ. Και πάντα αναρωτιόμουν που πάνε, που τρώνε, τι κάνουν. Το καλοκαίρι του 2006 ήταν το παγκόσμιο κύπελλο της Γερμανίας, και είπαμε τότε στην Γαλέρα να κάνουμε ένα θέμα για το παγκόσμιο κύπελλο αστέγων. Όταν βγήκε το θέμα, έτσι πολύ χαλαρά σε μια κουβέντα, λέω, δεν κάνουμε κι εμείς μια ποδοσφαιρική ομάδα αστέγων; Έστειλα ένα γράμμα στους διοργανωτές του Παγκόσμιου Κυπέλλου Αστέγων και δέχτηκαν. Ύστερα ξεκίνησα τις επαφές με φορείς που παρέχουν υποστήριξη σε αστέγους, πρόσφυγες, παιδιά στην απεξάρτηση. Μετά από μερικούς μήνες, τον Μάρτιο του 2007 στο Ρουφ βρέθηκαν δεκαέξι άνθρωποι με παπούτσια και κάλτσες που αγοράσαμε βερεσέ από ένα μαγαζί στην Θεμιστοκλέους για να ξεκινήσει η πρώτη προπόνηση της Εθνικής Ποδοσφαιρικής Ομάδας Αστέγων! Τον Ιούλιο του 2007 ήταν η πρώτη μας συμμετοχή στο παγκόσμιο κύπελλο. Πήγαμε, φάγαμε πολλά γκολ, γουστάραμε, αλλά πήραμε το κύπελλο fair play. Ίσως και να μας το έδωσαν για παρηγοριά!
Ακόμα δεν έχεις φτάσει στη Σχεδία πάντως!
Γιατί στην Ελλάδα έγινε το αντίστροφα απ’ ότι σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο! Η ιδέα του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου Αστέγων προέκυψε σε ένα συνέδριο των περιοδικών δρόμου στο Κέιπταουν το 2001. Αποφάσισαν σε συνέχεια του συνθήματός τους που ήταν «Βάζουμε γκολ στην φτώχεια» να ξεκινήσουν το Παγκόσμιο Κύπελλο. Εμείς στην Ελλάδα το πήγαμε ανάποδα! Είχαμε πρώτα ομάδα και μετά περιοδικό. Μας πήρε έξι χρόνια να βγάλουμε τη «Σχεδία». Υπόψη ότι η «Σχεδία» είναι πρωτίστως ένα κοινωνικό project και μετά ένα εκδοτικό. Αντιλαμβάνεσαι ότι το 2013 δεν βγάζει κανείς περιοδικό για να ζήσει από αυτό. Είναι η κοινωνική διάσταση που δίνει κίνητρο. Τα περιοδικά δρόμου είναι οι άνθρωποι που τα πουλάνε, και όχι οι δημοσιογράφοι. Μας ενδιαφέρει να έχουμε ένα αξιοπρεπές προϊόν για να υποστηρίξουμε τον άνθρωπο. Να έχει μια αξία που θα το πάρεις στα χέρια σου. Γιατί αν δεν είναι καλό θα το πάρεις μία, δύο φορές και μετά θα σταματήσεις.
Πώς πάει η Σχεδία τώρα που σχεδόν κλείσατε ένα χρόνο;
Η πρόβλεψή ήταν ότι στο τέλος του 2013 θα φτάσουμε να πουλάμε πέντε χιλιάδες τεύχη το μήνα. Από το τρίτο τεύχος φτάσαμε να πουλάμε δέκα χιλιάδες! Το αγκάλιασε η ελληνική κοινωνία από την πρώτη στιγμή. Στα τεύχη δύο και τρία κάναμε επανεκτυπώσεις! Μερικά τεύχη πούλησαν και δεκαπέντε χιλιάδες φύλλα! Η δική μας ερμηνεία για αυτή την επιτυχία είναι ότι υπάρχει αλληλεγγύη στην κοινωνία πέρα από όσα μας εξοργίζουν.Αν κάτσεις εδώ μια εβδομάδα θα ακούσεις συγκλονιστικές ιστορίες αγάπης και αλληλεγγύης. Θα σου πω ένα περιστατικό. Σε μια πορεία των δημοτικών αστυνόμων προς το Σύνταγμα, στην Βουκουρεστίου ήταν το σημείο ένας πωλητή της σχεδίας. Πήγαν κοντά του οι δημοτικοί και με δάκρυα στα μάτια αγόραζαν τη Σχεδία. Προφανώς έβλεπαν τον εαυτό τους την επόμενη μέρα να είναι στην θέση του πωλητή της Σχεδίας. Αυτό που έχει καταλάβει πλέον ο κόσμος είναι ότι οι πωλητές της Σχεδίας δεν ανήκουν στο περιθώριο. Είναι όντως οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, είναι μια πραγματικότητα αυτό!
Ποιο είναι το οικονομικό μοντέλο λειτουργίας της Σχεδίας;
Το περιοδικό κοστίζει 3€. Τα μισά είναι καθαρά για τον πωλητή. Καταλαβαίνεις ότι αν αφαιρέσεις τον ΦΠΑ και τους υπόλοιπους φόρους, στην πραγματικότητα είναι 70% του πωλητή και 30% του περιοδικού. Αν υπολογίσεις τα έξοδα, εκτυπωτικά κλπ. η οικονομική πίεση για το περιοδικό είναι μεγάλη. Ωστόσο εσύ που θες να βοηθήσεις ξέρεις ότι θα δώσεις 3€ στον πωλητή και τα μισά θα πάνε κατευθείαν στην τσέπη του και όχι σε κάποιο λογαριασμό. Νομίζω ότι η Σχεδία έδειξε έναν τρόπο αλληλοβοήθειας πολύ εύκολο και άμεσο. Γιατί στην ουσία κάτι κάνεις, βοηθάς έναν άνθρωπο.
Πόσους πωλητές έχετε αυτή τη στιγμή και ποια είναι η διαδικασία για να γίνει κανείς πωλητής της Σχεδίας;
Έχουμε πάνω από εκατόν σαράντα. Η διαδικασία είναι πολύ απλή. Το μόνο που ζητάμε από τους πωλητές είναι να υπογράψουν ένα κανονισμό εσωτερικής λειτουργίας. Είναι στην ουσία μια ηθική δέσμευση μεταξύ μας, που λέει ότι δε θα είσαι πιωμένος, δεν θα είσαι επιθετικός, θα βάζεις πάντα το γιλέκο της Σχεδίας και θα δίνεις την απόδειξη. Από την στιγμή που κάποιος θα συμφωνήσει σε αυτά μπορεί να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή. Από τον πρώτο μήνα και μετά, το σύστημα μπλόκαρε επειδή ήρθαν τόσοι πολλοί άνθρωποι που δεν είχαμε πόστα να τους στείλουμε. Τώρα έχουμε σχεδόν 100 σημεία.
Πως άλλαξε η Σχεδία τη ζωή των ανθρώπων αυτών;
Όλοι μας έχουμε αλλάξει. Όταν ένας εξηνταπεντάχρονος σου λέει, «Χρήστο, μέχρι χθες έκανα τράκα και έψαχνα για γόπες και σήμερα μπόρεσα και κέρασα τσιγάρο» σε κολλάει. Πλέον άνθρωποι λένε «δεν τρώω από το συσσίτιο, αγοράζω από τον μανάβη φρούτα». Ο άλλος σου λέει «πλέον δεν κοιμάμαι σε χαλάσματα αλλά σε σπίτι με αυτό το μικρό εισόδημα. Δεν υπάρχει κάτι πιο σημαντικό από αυτό για εμένα. Στέγη, τα αυτονόητα. Πολλές τέτοιες νίκες έχουμε. Αυτά μας συγκινούν, γιατί μέχρι να φτάσουμε εδώ έχουμε περάσει από συντριπτικές ήττες.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή της Σχεδίας;
Όταν πηγαίνεις για χρόνια σε έναν φορέα και σου λέει «ωραία ιδέα αλλά ποιον υπουργό ξέρεις;» Είναι ήττα. Φέτος και μέχρι του χρόνου μας χρηματοδοτεί το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Τους υποβάλαμε ένα πλάνο ότι σε δύο χρόνια θα είμαστε οικονομικά ανεξάρτητοι. Όταν μου ήρθε το μήνυμα τέτοια εποχή πέρυσι ότι το Ίδρυμα θα μας υποστηρίξει, έκλαψα από την συγκίνηση. Ήταν ηθική δικαίωση. Το 2011 στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Αστέγων στο Παρίσι, μου λέει μια κυρία «γιατί δεν απευθύνεστε στο ΙΣΝ; Εμάς έχουν δώσει χρήματα να κάνουμε περιοδικά δρόμου στην Αφρική. Πήγαμε λοιπόν στο ΙΣΝ ένα χρόνο μετά, όταν νιώσαμε έτοιμοι. Το ΙΣΝ για 6 μήνες μας έσκισε! Ποιοι είστε; Φορολογικές δηλώσεις; Γιατί πενήντα έξι σελίδες το περιοδικό; Γιατί έγχρωμο; Τα πάντα, εκθέσεις βιωσιμότητας, προϋπολογισμούς κλπ. Σε όλη αυτήν την διαδικασία οι άνθρωποι δεν μας ρώτησαν αν ξέρουμε κάποιον.
Είχα δεχθεί στην Biennale μια κακοπροαίρετη ερώτηση ότι και καλά τα παίρνουμε από τους εφοπλιστές κλπ. Τους απάντησα ότι «εγώ δεν θα υπερασπιστώ το ΙΣΝ, ούτε ότι έχει υποκαταστήσει το κράτος σε θέματα κοινωνικής πρόνοιας. Αυτό που θα υπερασπιστώ είναι η διαδικασία του. Έξι μήνες μας ξεψάχνισαν γιατί τους νοιάζει το έργο που θα παρουσιάσεις.»
Ο κόσμος κρίνει αρκετές φορές εξ ιδίων τα αλλότρια.
Δεν πουλάω ηρωισμό. Ούτε ήρωας είμαι, ούτε ευεργέτης, ούτε φιλάνθρωπος. Είμαστε μια παρέα ανθρώπων που πιστεύουμε αυτό που κάνουμε. Μία συνάντηση με τους πωλητές μας είναι εμπειρία ζωής. Να βλέπεις έναν άνθρωπο να μπαίνει ηττημένος και φοβισμένος εδώ μέσα και μετά από δέκα ημέρες να χαμογελάει.
Η σχεδία είναι μόνοΑθήνα;
Ναι, αλλά από τον Φεβρουάριο θα είμαστε και στην Θεσσαλονίκη!
Πόσο δύσκολο είναι να έρχεστε σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους που πριν βάλουν το γιλέκο ήταν αόρατοι; Με κάποιους που το βράδυ δεν έχουν να πάνε κάπου να κοιμηθούν;
Πρώτα βλέπουμε ποιες είναι οι στεγαστικές ανάγκες του καθενός. Υπάρχουν άνθρωποι που κοιμούνται στον δρόμο, σε αποθήκες ή σε ξενώνες. Άλλοι φιλοξενούνται, άλλοι έχουν να πληρώσουν νοίκι οκτώ μήνες και αύριο θα είναι άστεγοι. Άνθρωποι που έχουν ένα σπίτι στο όνομά τους αλλά δεν έχουν ούτε ρεύμα. Η Σχεδία είναι θετική ιστορία, γιατί ο άνθρωπος που μπαίνει εδώ πολύ σύντομα χαμογελάει. Είτε γιατί έβγαλε ένα ευρώ είτε γιατί κάποιος στο δρόμο τον είδε να πουλάει τη Σχεδία και του είπε καλημέρα. Δεν είμαστε κοινωνικοί λειτουργοί, είμαστε απλά συναισθηματικοί, αυτοματοποιημένα προσπαθούμε να βοηθήσουμε.
Έχετε δει αύξηση του κόσμου που θέλει να γίνει πωλητής της Σχεδίας;
Ναι, στην αρχή ήταν είκοσι άνθρωποι και σύντομα θα είναι διακόσιοι. Έρχονται ασταμάτητα. Τον περασμένο μήνα συνέβη, και κάποιος βρήκε δουλειά… ΠΑΡΤΥ! Θρίαμβος! Ο Μιχάλης, ένα άλλο παιδί έλεγε στην παρουσίαση που κάναμε στην Bienale, ότι η Σχεδία τον έβγαλε από την κατάθλιψη. Είχε να μιλήσει σε άνθρωπο οκτώ μήνες πριν γίνει πωλητής μας.
Φαντάζομαι την έχεις ακούσει αρκετές φορές. Λέει κάποιος «καλά αυτοί δεν έχουν να φάνε, και παίζουν μπάλα;»
Είναι αυτό που είπα και στο TEDxAthens. Καταρχήν η μπάλα δεν είναι απλά σπορ, είναι πάνω από όλα παιχνίδι και κοινωνική διαδικασία. Αν έρθεις στις προπονήσεις μας θα δεις ότι εντάσσεσαι σε ένα μικρό κοινωνικό σύνολο. Είναι ένα βήμα προς την κοινωνική ένταξη. Αν δεν ήσουν στην μπάλα, θα γυρόφερνες στην Ζήνωνος και θα έψαχνες να βρεις καμιά γόπα να καπνίσεις. Είναι το ποδόσφαιρο όπως θα έπρεπε να είναι, μια κοινωνική διαδικασία. Δεν είναι τυχαίο που σε επτά χρόνια προπονήσεων μία μόνο φορά έχει γίνει μια μικρή μανούρα. Υπάρχει σεβασμός, γιατί στην ουσία η ομάδα όπως και η Σχεδία δημιουργήθηκαν από έναν θυμό που έχουμε για αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Με τσαντίζει ο ρατσισμός, η φτώχεια, η ανισότητα, για αυτό τα κάνω όλα αυτά.
Πόσοι είναι οι μετανάστες που έχετε στην ομάδα;
Στην ομάδα είναι πολλοί, οι πωλητές είναι λιγότεροι.
Ποιο είναι το εγχειρίδιο του πωλητή της Σχεδίας;
Λέμε στους πωλητές «μην πουλάτε την κατάστασή σας, πουλήστε το περιοδικό». Δεν είναι ελεημοσύνη, δεν είναι επαιτεία, είναι μια δουλειά.
Πώς ονειρεύεσαι τη Σχεδία;
Μακάρι να κλείσει! Σημαίνει ότι δε θα υπάρχουν άστεγοι! Το σίγουρο είναι ότι θα το πολεμάμε όσο είμαστε καλά στην υγεία μας. Οφείλουμε να προστατεύσουμε την αξιοπρέπεια τη δική μας και του διπλανού μας. Πιστεύω πολύ στην αγάπη και την αλληλεγγύη. Αν τα βρούμε αυτά τα πράγματα μεταξύ μας, εμείς οι απλοί άνθρωποι θα γίνουν πολύ καλύτερα τα πράγματα. Το συζητούσα και με τους φίλους μου όταν ξέσπασε η κρίση. Έλεγα ότι αν δεν έχω ψωμί να φάω, δεν πρέπει να ντραπώ να έρθω να σου το ζητήσω. Γενικά αυτή η αγάπη και η αλληλεγγύη δεν είναι θεωρητικολογίες. Ποιος περιμένουμε να μας σώσει αν δεν βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο;
Άρα το σχέδιο είναι «Βυθίστε την Σχεδία»…
Ναι αυτό είναι το σχέδιο, «Βυθίστε την Σχεδία»! Πριν δέκα χρόνια ήταν αυτονόητο ότι δεν θα υπάρξει Σχεδία στην Ελλάδα. Τα «δρομολόγια» ήταν το πρώτο περιοδικό δρόμου στην Ελλάδα το 1999. Είχε μια εξαιρετική ομάδα που το εξέδιδε αλλά βυθίστηκε γιατί ήταν σε μια εποχή που πήγαινες στο καφενείο και έβλεπες τον κόσμο να κοιτάει το χρηματιστήριο! Τότε ο κόσμος έπαιρνε διακοποδάνεια για να πάει να κάνει ανάσταση στην Μύκονο.
