...διερωτάται δικαίως ο Δρ Συνολάκης. Έχοντας μελετήσει επιτόπου περισσότερες από είκοσι μεγάλες φυσικές καταστροφές με την ομάδα του και έχοντας διατελέσει πρόεδρος της διακυβερνητικής ωκεανογραφικής επιτροπής της UNESCO είναι ένας από τους ανθρώπους που μπορεί να σε διαβεβαιώσει για κάτι μη αναμενόμενο. Ότι οι αναπτυσσόμενες κοινωνίες μπορούν να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά μια πανωλεθρία από τις δυτικές κοινωνίες! Κι αυτό εξαιτίας της αλληλεγγύης που τις διακρίνει. Γιατί στη Δύση εκτός από περίσσεια υποδομών έχουμε και περίσσεια κυνισμού.
Πως είναι να δηλώνει κάποιος Καθηγητής Φυσικών καταστροφών; Δεν τρομάζει τον κόσμο;
Η δική μου προσέγγιση είναι να προσπαθήσω να καταλάβω ποιες είναι οι ανθρώπινες συμπεριφορές και τι είναι αυτό που κάνει σε μια μεγάλη καταστροφή τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Προφανώς καμία κοινωνία δεν μπορεί να είναι προετοιμασμένη για οποιοδήποτε μέγεθος φυσικής καταστροφής. Αν σου πέσει ένα μετεωρίτης σαν αυτόν που εξαφάνισε τους δεινοσαύρους πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια δεν μπορείς να κάνεις και πολλά για αυτό. Το δικό μου ενδιαφέρον σε μικρές αλλά και σε μεγάλες καταστροφές, όπως πρόσφατα στην Ρόδο όπου τέσσερις άνθρωποι πέθαναν από τις πλημμύρες αλλά και στις Φιλιππίνες όπου θρηνήσαμε πάνω από πέντε χιλιάδες θύματα είναι να καταλάβω πώς αντέδρασαν οι άνθρωποι. Ποια ήταν η ανθρώπινη συμπεριφορά που έκρινε τη ζωή και το θάνατο. Γιατί μερικοί επιβίωσαν και μερικοί άλλοι όχι. Και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι καλύτερα για κάθε είδους καταστροφή.
Ποια είναι τα συμπεράσματα σας λοιπόν;
Η πιο σύγχρονη προσέγγιση λέει ότι οποιαδήποτε κοινωνία για να είναι ανθεκτική, πρέπει να είναι ανθεκτική σε πολλές καταστροφές ακόμα και την οικονομική. Για παράδειγμα, μια κοινωνία η οποία είναι ανθεκτική σε τυφώνες, είναι ανθεκτική και σε τσουνάμι και σε σεισμούς, όλα αυτά πάνε μαζί. Πρέπει να διαμορφώνεται μία κουλτούρα όπου η κοινωνία είναι δεμένη. Γιατί το δέσιμο της κοινωνίας έχει μεγάλη σημασία στο πως οι άνθρωποι αντιδρούν και τι εμπιστοσύνη δείχνουν ο ένας στον άλλον. Σε περιοχές του τρίτου κόσμου μερικοί άνθρωποι δυστυχώς μπορεί να μην θέλουν να εκκενώσουν τα σπίτια τους όταν έρχεται ένας τυφώνας ή ένα τσουνάμι. Από την άλλη συνήθως στα μέρη αυτά έχουν εμπιστοσύνη στην κοινότητά τους ή στα παιδιά τα οποία αρκετά συχνά έχουν πολύ σωστή αντίδραση.
Γιατί είναι πιο σωστές οι συμπεριφορές των παιδιών;
Ο λόγος που τα παιδιά τις τελευταίες δύο δεκαετίες αντιδρούν καλύτερα, και κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο, είναι ότι μαθαίνουν περισσότερα πράγματα στο σχολείο. Εκπαιδεύονται από ανθρώπους της Unesco και των ΜΚΟ. Επίσης δεν έχουν τον κυνισμό που έχουν οι μεγάλοι. Όταν έχεις ζήσεις πολλές προειδοποιήσεις για τσουνάμι, και τελικά αυτό πραγματοποιείται μία στις τέσσερις, δεν θα είναι η άμεση σου αντίδραση αν είσαι στην παραλία να φύγεις. Τα παιδιά είναι πιο αθώα, έχουν μάθει κάτι και αμέσως το κάνουν. Οι περισσότεροι που πεθαίνουν είναι ή πολύ μικρά παιδιά που δεν μπορούν να φύγουν ή μεγαλύτεροι άνθρωποι. Εκείνοι που συνήθως επιζούν είναι συνήθως νέοι και όσοι δεν είναι τόσο κυνικοί. Θυμάμαι στα νησιά Mentawai, έξω από την Σουμάτρα, όπου έγινε ένας μεγάλος σεισμός με τσουνάμι το 2010. Πολλοί είδαν στην τηλεόραση ανακοίνωση για τσουνάμι και δεν βγήκαν καν από το δωμάτιό τους. Είπαν «πάλι τσουνάμι» και έκατσαν εκεί. Μόνο όταν μπήκε το νερό από το παράθυρο προσπάθησαν να φύγουν. Ενώ τα παιδιά στην ίδια κοινότητα είχαν την αντίδραση που θέλαμε. Ήταν τα πρώτα που είχαν σηκωθεί και είχαν πάει στο βουνό.
Είπατε ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι απέναντι σε πολλές και διαφορετικές καταστροφές. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου αν κάνεις μια κατασκευή ανθεκτική σε τυφώνα είναι επιρρεπής π.χ. σε τσουνάμι ή το αντίστροφο; Η’ μια κατασκευή θεωρείται γενικά ανθεκτική;
Τίποτα δεν μπορεί να τα αντέξει όλα. Δεν μπορείς να έχεις κάτι που θα αντέξει και στο μεγαλύτερο σεισμό, και στο μεγαλύτερο τσουνάμι, και στο μεγαλύτερο τυφώνα. Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο, ακριβό και μη πραγματοποιήσιμο. Η ανθεκτικότητα μια κοινωνίας δεν είναι μόνο στις κατασκευές, έχει να κάνει με τις εν γένει δομές της. Δηλαδή πόσο γρήγορα μπορεί να επανέλθει. Πόσο γρήγορα μπορείς να επαναφέρεις το νερό, το ηλεκτρικό και όλα αυτά που είναι δημόσια αγαθά. Σε αυτά πρέπει να εστιάσουμε γιατί μπορούμε να τα κάνουμε καλύτερα. Τις κατασκευές κατά την γνώμη μου όσο δυνατές και να τι κάνουμε δεν αλλάζει κάτι. Στην Ελλάδα για παράδειγμα υπερβάλουμε κάποιες φορές. Υπάρχουν κατασκευές που και πυρηνικός πόλεμος να γινόταν δεν θα πέφτανε! Εντάξει, θα αντέξουν σε μια καταστροφή αλλά τι θα γίνει αν όλη η κοινωνία γύρω τους έχει καταρρεύσει; Πρέπει να έχουμε μία πιο ολιστική άποψη, δηλαδή να βλέπουμε και το δικό μας το σπίτι, αλλά και του γείτονα. Μπορεί να ετοιμάζεσαι για την καταστροφή από τον μετεωρίτη. Ωραία και να επιβιώσεις τι θα κάνεις μετά; Θα ξεκινήσεις όλη την ανθρωπότητα από την αρχή μόνος σου; Πρέπει κανείς να τα βλέπει πιο γενικά. Οι κοινωνίες που είναι πιο ανθεκτικές απέναντι στις φυσικές καταστροφές είναι αυτές που είναι πιο ενωμένες και έχουν πολύ πιο έντονη την αίσθηση της αλληλεγγύης.
Οι δυτικές ή οι αναπτυσσόμενες κοινωνίες εμφανίζονται πιο ανθεκτικές στις καταστροφές;
Γενικά οι αναπτυσσόμενες γιατί εκεί υπάρχει περισσότερη αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια. Στις δυτικές υπάρχει περισσότερο η αίσθηση «τι έγινε το σπίτι μου, να πάω στην ασφαλιστική εταιρεία, τι μπορεί να κάνει το κράτος για μένα». Ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πιο εύκολα κατανοητό ότι αυτό είναι φυσικό φαινόμενο και εκείνη την στιγμή το αντιμετωπίζουμε όλοι μαζί. Στη Δύση το αντιμετωπίζουμε σε μεγάλο βαθμό μόνοι μας.
Η αντίληψη που έχει ο κόσμος για την φύση καταγράφεται στις έρευνές σας;
Ναι, φυσικά. Ο δυτικός την φύση την βλέπει εξ αποστάσεως, την γνωρίζει από τα βιβλία και την ντοκιμαντέρ στη τηλεόραση. Ποια ήταν η τελευταία φορά που ένας δυτικός βρέθηκε σε παραλία που να μην έχει καρέκλες επάνω; Στην παραλία ακούει το κύμα ή τη μουσική από το beach bar; Oι αισθήσεις του έχουν φύγει. Αυτό δε βοηθά στις φυσικές καταστροφές γιατί χάνει το ένστικτό του να ακούει τη φύση.
Από όλες αυτές τις αποστολές που έχετε κάνει ποια είναι η περιοχή που σας άρεσε περισσότερο;
Συναισθηματικά μου αρέσει πολύ η Ασία, σαν χώρος και σαν άνθρωποι.Ινδονησία, Βιετνάμ, Ταϋλάνδη, Μαλαισία, Λάος, Μαλδίβες, Μεκόνγκ. Γενικά η Νοτιοανατολική Ασία και η νοοτροπία των ανθρώπων εκεί μου αρέσει πάρα πολύ. Είναι λιγότερο μοιρολάτρες, έχουν λιγότερο δράμα από αυτό που έχουμε εμείς και φαίνεται να χαίρονται την ζωή τους αρκετά. Μου αρέσει πολύ και η Ιαπωνία κατά έναν διαφορετικό τρόπο.
Με ενδιαφέρει πολύ το φαινόμενο της Νάπολι. Είναι μια μέλλουσα καταστροφή η οποία έχει προαναγγελθεί από τους επιστήμονες. Όταν σκάσει ο Βεζούβιος αποκλείεται η χαοτική αυτή πόλη να προλάβει να εκκενωθεί.
Οι Ιταλοί πιστεύουν ότι είναι πολύ καλά προετοιμασμένοι. Βλέποντας όμως τι έκαναν στο σεισμό της Λ’Ακουίλα πιστεύω ότι γενικά υπερεκτιμούν τους εαυτούς τους. Σας θυμίζω ότι στην Λ’Ακουίλα δεν είχε δεχτεί ο Μπερλουσκόνι την βοήθεια από την Ελληνική και την Γαλλική Πολιτική προστασία. Προσφερθήκαμε να στείλουμε αεροπλάνα την ίδια ημέρα, είχαμε ετοιμάσει μία ΕΜΑΚ. Ο Μπερλουσκόνι δε δέχθηκε παρά μονάχα δύο μέρες αργότερα. Σε ένα μεγάλο σεισμό οι πρώτες 24 ώρες είναι οι πιο κρίσιμες. Τότε θα βγάλεις τους ανθρώπους ζωντανούς. Όταν κατάλαβαν ότι χρειάζονται βοήθεια ήταν πλέον αργά. Γενικά στην Ιταλία αν και είναι αρκετά οργανωμένοι πιστεύουν πολύ στις δυνατότητές τους και ελπίζω να μην συμβεί το ίδιο πράγμα που συνέβη στην Λ’ακουίλα. Η Νάπολι συνεπώς δεν έχει εύκολη απάντηση, είναι μια πόλη που είναι πολύ δύσκολο να εκκενωθεί. Έχει φοβερή κίνηση, δεν μπορώ να φανταστώ τι θα γίνει αν επικρατήσει πανικός και όλα τα συναφή, ελπίζω να τα έχουν σκεφτεί. Είναι μια από τις πιο δύσκολες πόλεις στον κόσμο να εκκενώσεις. Μιλάμε για μαζική έξοδο. Δε μιλάμε για την παραλία και ένα τσουνάμι όπου πρέπει να εκκενώσεις ένα χιλιόμετρο και μπορείς να ανέβεις ακόμα και σε μια πολυκατοικία για να σωθείς. Μιλάμε για μια ηφαιστειακή έκρηξη που θα χρειαστεί να ξεκινήσεις προετοιμασία μέρες πριν…
Έχετε κάνει έρευνα για το την ψυχολογία ενός ανθρώπου ο οποίος μένει σε ένα μέρος όπου η καταστροφή είναι θέμα χρόνου να έρθει;
Το αντιμετωπίζει με άρνηση τις περισσότερες φορές. Δεν πιστεύει ότι μπορεί να του συμβεί. Ακόμα στα μέρη με υψηλό κίνδυνο, όπως η Ινδονησία, επικρατεί πλήρης άρνηση. Δηλαδή οι άνθρωποι δεν πιστεύουν ότι θα γίνει, δεν θέλουν να το συζητήσουν. Και αν πιστέψουν ότι θα γίνει, είναι σίγουροι ότι όλα θα πάνε καλά. Όλοι οι άνθρωποι τείνουν να είναι αισιόδοξοι, ακόμα και οι πιο απαισιόδοξοι, όταν πρόκειται για ακραίες καταστροφές! Σε μια καταστροφή πρέπει να ελπίζεις για το καλύτερο αλλά να προετοιμάζεσαι για το χειρότερο.
Πώς και ασχοληθήκατε με τις φυσικές καταστροφές;
Κατά τύχη! Mου άρεσαν πολύ τα θαλάσσια κύματα και μετά έμπλεξα με τα τσουνάμι γιατί είχα μια ρομαντική ιδέα σχετικά με το ηφαίστειο της Σαντορίνης και την καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού. Στην αρχή της καριέρας μου σαν καθηγητής στην Αμερική, δεν υπήρχε καθόλου χρηματοδότηση για το συγκεκριμένο αντικείμενο. Οι συμφοιτητές μου στο πανεπιστήμιο με λυπούνταν. «Ποιος ασχολείται με τα τσουνάμι;» μου έλεγαν. Πραγματικά στο τέλος της δεκαετίας του 80 δεν υπήρχε χρηματοδότηση για κάτι τέτοιο. Το 1992 έγινε ένα τσουνάμι στην Νικαράγουα και έτσι ξεκίνησε η χρηματοδότηση για τέτοιου είδους έρευνα.
Έχει σκεφτεί κανείς ποτέ να χρησιμοποιήσει το τσουνάμι ως όπλο;
Και οι Αμερικάνοι και οι Ρώσοι. Το ξεκίνησαν και οι δύο τη δεκαετία του 50 και το εγκατέλειψαν τη δεκαετία του 60. Θα έκαναν μικρές εκρήξεις σε τακτά διαστήματα στο βυθό. Αυτές θα προκαλούσαν τσουνάμι τα οποία το ένα θα ενίσχυε το άλλο και από ότι φαίνεται είχαν κάνει πειράματα στον νότιο Ειρηνικό. Εκείνο που δεν δούλεψε γιατί ήταν πάρα πολύ δύσκολο, ήταν να βρουν την σωστή φάση. Το δεύτερο εμπόδιο ήταν ότι αυτό λειτουργούσε όταν ήσουν πολύ κοντά στον στόχο σου. Μετά άρχισε και το περιβαλλοντικό κίνημα και δεν μπορούσες να πας να βάζεις βόμβες στην θάλασσα! Έτσι λοιπόν το εγκατέλειψαν.
Ποιες είναι οι τρείς πιο πιθανές φυσικές καταστροφές που μπορεί να αντιμετωπίσει η περιοχή μας;
Ηφαιστειακή έκρηξη, σεισμό, και τσουνάμι. Έκρηξη από το ηφαίστειο της Σαντορίνης που είναι ενεργό. Ένας σεισμός ή ένα ηφαίστειο μπορεί να δώσει τσουνάμι. Ο λόγος που η Ελλάδα είναι τόσο όμορφη είναι επειδή είμαστε μια γεωλογικά ενεργή περιοχή. Το ίδιο και η Ινδονησία, και όλη η Νοτιοανατολική Ασία. Στην Γερμανία που είναι επίπεδη χώρα είναι διαφορετικά. Είναι και αυτός ένας λόγος που εκεί έχουν ανάπτυξη. Είναι πολύ πιο απαιτητικό να συντηρείς τόσα νησιά και να δημιουργήσεις υποδομές. Ενώ στην Γερμανία χαράσσεις μια autobahn και πας παντού. Η Ελλάδα είναι μία πολύ πιο δύσκολη χώρα για να χτίσεις υποδομές. Ο φυσικός πλούτος που έχουμε πληρώνεται με το τίμημα της γεωλογικά ενεργής περιοχής.
Τσουνάμι SOS
Κ. Συνολάκη τι κάνει ένα τσουνάμι τον απόλυτο καταστροφέα;
Η μελέτη των τσουνάμι είναι μαθηματικά. Τα τσουνάμι είναι τα τέλεια κύματα, με την έννοια ότι μεταφέρουν ενέργεια σε τόση απόσταση. Είναι μακρά κύματα, δεν έχουν μεγάλη διάχυση, και η σχέση παραμέτρων είναι τέτοια που η ενέργεια δεν διαχέεται εύκολα. Oπότε έχεις διάχυση ενέργειας σε πολύ μεγάλες αποστάσεις που σχεδόν δεν την χάνεις. Σε μια καταιγίδα στον αέρα, η διάχυση των κυμάτων θα είναι πολύ γρήγορη, δηλαδή τοπικά θα έχεις μεγάλο disturbance αλλά όταν πας 5.000 χιλιόμετρα μακριά δεν πρόκειται να έχεις την ίδια ενέργεια. Ενώ στο τσουνάμι το έχεις αυτό. Από μαθηματικής άποψης είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί επιτρέπει να κάνει κανείς πειράματα στο εργαστήριο με φυσικές προσομοιώσεις ακόμα και όταν δεν είχαμε τα μαθηματικά εργαλεία να βλέπουμε τι γίνεται. Το τσουνάμι είναι το τέλειο κύμα, είναι σταθερό, πηγαίνει μεγάλες αποστάσεις και «σκοτώνει». Η ενέργεια συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, το λέμε «Τα δάχτυλα του θεού». Στη μέση του Ειρηνικού, γίνονται wave tides, κυματο αγωγοί οι οποίοι πηγαίνουν την ενέργεια σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, είναι απίστευτο.
